Gıdada Tedarik Krizi Üretim Krizine Dönüyor
Rusya-Ukrayna savaşının gıdada ortaya çıkardığı tedarik krizi yerini daha derin bir gıda krizine bırakacak gibi görünüyor. Savaşın başlamasıyla birlikte limanların kapanması sonucunda dünyanın en büyük tahıl ihracatçıları arasında yer alan Rusya ve Ukrayna’da tahıl ürünleri ellerinde kaldı. Milyonlarca ton tahılın dünya piyasalarına girmemesi gıda fiyatlarında hızlı bir artışa neden oldu. Aylarca süren görüşmelerin ardından Karadeniz’de bir tahıl koridoru açıldı ve Ukrayna’da bekleyen tahıllar sevk edilmeye başlandı. Ancak hala Rusya’nın tahıl sevkiyatının önünün açılmaması bu anlaşmanın geleceğini riske atmış durumda. Ağustos başında yürürlüğe giren anlaşmada şimdiye kadar Ukrayna’ya ait olan tahılın sevkiyatı yapıldı. Henüz Rusya’ya ait tahılın sevkiyatında bir gelişme yaşanmadı. Bu durumun sürmesi halinde Rusya lideri Putin’in Kasım ayında süresi dolacak olan tahıl koridoru anlaşmasını uzatmama ihtimali bulunuyor.
Gıda krizinde ikinci perde ise gübre krizi ve enerji maliyetlerindeki artış nedeniyle yaşanacak gibi görünüyor. Dünyanın en büyük gübre ihracatçısı olan Rusya’nın tahılla birlikte gübre sevkiyatının da kesilmesi özellikle Avrupa’da gübre sıkıntısına yol açtı. Buna artan enerji maliyetleri nedeniyle Avrupalı gübre üreticilerinin üretimi azaltması ya da tamamen durdurmasının da eklenmesiyle gıdada 2023 yılı için tehlike çanları çalmaya başladı. Üretim ve sevkiyat sıkıntıları gübre fiyatlarının artmasına bu da çiftçilerin maliyetlerinin yükselmesine neden oluyor. Gübre krizinin çözülmesi için ise zaman kısıtlı. Avrupa’da tarımsal üretimde ekim-dikim faaliyetleri Ekim-Kasım aylarında gerçekleştiriliyor. Yani önümüzdeki 2 ayda gübre teminindeki sorun aşılamazsa tarımsal üretimde önemli bir düşüş görülecektir. Avrupa’da yaşanan kuraklığın da eklenmesiyle 2023 yılında önemli bir gıda krizi yaşanabilir.
Rusya’nın Avrupa’ya uyguladığı doğalgaz ambargosu gıda krizinin derinleşmesine neden olacak bir diğer etken. Kış aylarında doğalgaz ve enerji sıkıntısının etkilerini azaltmayı hedefleyen Avrupa ülkeleri enerjide tasarrufa yönelmiş durumda. Özellikle doğalgaz kısıntısı nedeniyle ısınmada yaşanan sorunlar Avrupa’da örtü altı üretim denilen sera üretiminde düşüşlere neden oldu. Gelen son haberler Avrupa’daki seralarda tarımsal üretimin %40 civarında azaldığı yönünde. Bu da 2023 için tehlike sinyalleri veren bir başka gelişme.
Kriz gıda hisselerine yaradı
Gıdada yaşanan tedarik krizi nedeniyle fiyatların artması Borsa İstanbul’daki tarım, dondurulmuş ürün ve konserve üreten şirketleri olumlu etkiledi. Yılın ilk yarısında oldukça güçlü performans sergileyen şirketlerin cirolarında ve net karlarında ciddi artışlar yaşandı. Gıda şirketlerinin faaliyetlerindeki güçlü seyrin üçüncü çeyrekte de devam ettiği öngörülüyor. Eylül sonunda üçüncü çeyreğin tamamlanmasının ardından gıda firmalarının hisselerinde yeni bir bilanço hareketi yaşanabilir. Türkiye’de doğalgaz tedariğinde şu an için bir sıkıntı görülmemesi tarımsal üretimde Avrupa benzeri bir sıkıntı yaşanması ihtimalini düşürüyor. Elbette kış aylarının gelmesiyle birlikte şartların değişmesi durumunda öngörülerde de revizyon yapmak gerekecektir. Ancak mevcut durumda Avrupa pazarındaki üretim sıkıntısı özellikle ihracatçı şirketler için avantaj oluşturuyor.
Bu raporun konusunu tarım ve gıda üretimi yapan firmalar oluşturuyor. Bu nedenle BİST’teki gıda ve içecek endeksinde yer alan Anadolu Efes, Coca Cola, Pınar su gibi içecek üreten şirketler ile Ülker, Kervan Gıda gibi çikolata, gofret, şekerleme üreten firmalar kapsam dışında bırakıldı.