Borsa İstanbul’un Yapı Taşları: Endeksler

Borsa İstanbul (BIST), Türkiye’de menkul kıymetlerin (hisse senetleri, tahviller, vadeli işlemler vb.) alınıp satıldığı en büyük ve tek resmi borsadır. Burada işlem gören hisse senetlerinin performansını ölçmek için çeşitli endeksler kullanılır. Bu endeksler, yatırımcıların farklı sektör ve stratejilere göre piyasa hareketlerini analiz etmelerine yardımcı olur. Peki bu endeksler nelerdir ve ne anlam ifade ederler? Borsa İstanbul’un ana endekslerini BİST500, BİST100, BİST50 ve BİST30 olarak sınıflandırmaktayız. Ana endeksler dışında ise takip ettiğimiz 4 ana 28 alt olmak üzere 32 sektör endeksi bulunmaktadır.
3 seri halinde devam ettireceğimiz çalışmamıza ilk etapta Ana Endeksler başlığı ile başlayacağız. 2.seri 4 Ana Sektör Endeksi, 3.seri ise Alt Sektör Endeksleri olarak devam edecektir.

BIST 500 Endeksi (XU500)

BIST 500 Endeksi, Borsa İstanbul'da işlem gören en büyük 500 şirketin performansını izlemek amacıyla oluşturulmuş geniş kapsamlı bir endekstir. 1 Kasım 2023 tarihinde hesaplanmaya başlanmış olup, 22 Aralık 2023 itibarıyla canlı (eş anlı) veriyle hesaplanmaya devam etmiştir. Daha önce BIST 30, BIST 50 ve BIST 100 gibi endeksler varken, BIST 500 daha geniş kapsamlı bir endeks sunarak piyasanın daha büyük bir kesitini göstermeyi amaçladı. Yatırımcılar için daha geniş bir referans noktası sağlamak, küçük ve orta ölçekli şirketlerin de endekste yer almasını mümkün kıldı. Türkiye sermaye piyasalarının gelişimi ve şeffaflığı açısından önemli bir adım olarak değerlendirildi. Endeksin geniş kapsamı, farklı sektörlerdeki şirketlerin performansını izlemek ve portföy çeşitlendirmesi yapmak isteyen yatırımcılar için önemli bir referans noktasıdır. XU500 koduyla takip edilir. Endeksin temel çarpanlarına göz attığımız zaman an itibariyle (7 Mart 2025) 12,67 F/K ve 1,34 PD/DD oranlarında işlem görmektedir.

BIST100 Endeksi (XU100)

BIST100 Endeksi, Borsa İstanbul'da işlem gören en yüksek piyasa değeri ve işlem hacmine sahip 100 şirketin hisse senetlerini içeren temel bir göstergedir. Bu endeks, yatırımcılara Türkiye hisse senedi piyasasının genel performansı hakkında kapsamlı bir bakış sunar ve piyasa trendlerini izlemek için önemli bir referans noktasıdır. XU100 koduyla takip edilir.

Endeksin bileşimi, şirketlerin fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri ve işlem hacmi gibi kriterlere göre belirlenir ve üç aylık periyotlarla (Ocak – Mart, Nisan - Haziran, Temmuz – Eylül, Ekim – Aralık) güncellenir. Bu süreçte, en yüksek piyasa değeri ve likiditeye sahip 100 şirket endekse dahil edilir.

Yatırımcılar ve analistler tarafından Türkiye ekonomisinin genel sağlığını ve piyasa eğilimlerini değerlendirmek için yakından izlenir. Ayrıca, yatırım fonları ve portföy yönetim şirketleri tarafından da referans olarak kullanılır ve yatırım stratejilerinin oluşturulmasında temel alınır.

Endeks içerisinde an itibariyle (7 Mart 2025) ağırlığı en yüksek ilk 10 hisseyi sıralayacak olursak; THYAO, BIMAS, AKBNK, ASELS, TUPRS, TCELL, ISCTR, SAHOL, YKBNK ve KCHOL hisse senetleri ön plana çıkmaktadır. 10 hissenin ağırlıklarının toplamı bist100 endeksinin %49,56’sını yani neredeyse yarısını oluşturmaktadır. Temel çarpanlarına göz attığımız zaman ise an itibariyle (7 Mart 2025) 10,71 F/K ve 1,36 PD/DD oranlarında işlem görmektedir.

BIST 50 Endeksi (XU050)

BIST 50 Endeksi, Borsa İstanbul'da işlem gören en yüksek piyasa değerine ve işlem hacmine sahip 50 şirketin hisse senetlerini içeren bir endekstir. Bu endeks, yatırımcılara Türkiye'nin önde gelen şirketlerinin performansı hakkında genel bir bakış sunar ve piyasa eğilimlerini izlemek için önemli bir gösterge olarak kabul edilir. XU050 koduyla takip edilir.

6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından getirilen açığa satış yasağının, Borsa İstanbul’un BIST 50 endeksinde yer alan paylar için 2 Ocak 2025 tarihinde kaldırılması piyasadaki işlem hacmi ve likiditeyi artıran en önemli etken oldu.

Endeksin bileşimi, şirketlerin fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri ve günlük ortalama işlem hacimleri gibi kriterlere göre belirlenir ve her üç ayda bir güncellenir. Bu süreçte, en yüksek piyasa değerine ve likiditeye sahip 50 şirket endekse dahil edilir.

Yatırımcılar için önemli bir referans noktasıdır ve Türkiye ekonomisinin genel performansını yansıtmak için kullanılır. Ayrıca, bu endeks, yatırım fonları ve portföy yönetim şirketleri tarafından da yakından takip edilir ve yatırım stratejilerinin oluşturulmasında temel alınır.

Endeks içerisinde an itibariyle (7 Mart 2025) ağırlığı en yüksek ilk 10 hisseyi sıralayacak olursak; THYAO, BIMAS, AKBNK, ASELS, TUPRS, TCELL, ISCTR, SAHOL, YKBNK ve KCHOL hisse senetleri ön plana çıkmaktadır. 10 hissenin ağırlıklarının toplamı Bist50 endeksinin %57,53’ünü oluşturmaktadır. Endeks çarpanlarına göz attığımız zaman an itibariyle (7 Mart 2025) 11,41 F/K ve 1,28 PD/DD oranlarında işlem görmektedir.

BIST 30 Endeksi (XU030)

BIST 30 endeksi, BIST 100 içindeki en büyük 30 şirketten oluşur. Bu listede yer alan şirketler piyasa değeri ve işlem hacmi açısından Türkiye’nin en büyük ve en likit şirketleridir. BIST 30 Endeksi vadeli işlem ve opsiyon kontratları gibi türev ürünler için temel alınan bir gösterge işlevi görür. BIST 30 Endeksi daha büyük işlem hacmi olduğu için yatırımcılar kolaylıkla alım-satım yapabilir. XU030 koduyla takip edilir.

Endeksi içerisinde yer alan hisse senetleri, yılda dört kez (Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında) gözden geçirilerek yeniden belirlenir. Bu süreçte, şirketlerin fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri ve günlük ortalama işlem hacmi gibi kriterler dikkate alınır. Her iki sıralamada da üst sıralarda yer alan hisse senetleri endekse dahil edilir. Farklı sektörlerden şirketleri içeren endeks içerisinde özellikle bankacılık sektörü %33’e yaklaşan bir oranla lider konumdadır.

BIST 30 için önemli bir konuda endeksin VİOP sözleşmesinin bulunmasıdır. Spot piyasada hisse senetlerinin performansı ölçülürken, vadeli piyasalarda bu hisselerden oluşan endeksin gelecekteki fiyatı üzerine yapılan işlemlerle riskler kontrol altına alınmaya çalışılır.

→ VIOP 30’un fiyatı, genellikle BIST 30'un gün içi hareketlerini takip eder. Ancak vade farkı, faiz oranları, bilanço sonuçları ve temettü gibi konu başlıkları piyasa beklentilerinde oluşacak değişimlerle farklılaşabilmektedir. Bu da contango ve backwardation gibi konu başlıkların yatırımcılar tarafından dikkate alınmasını, arbitraj farklılıklarından yararlanma psikolojisini ön plana çıkartmaktadır.

→ VIOP 30 yatırımcıları, BIST 30’daki dalgalanmalara kaldıraçlı şekilde maruz kalır. Bu yüzden VIOP 30’daki hareketler, BIST 30’a göre daha sert olabilir. Ayrıca spot piyasada açığa satış kuralının uygulandığı zamanda da vadeli piyasalarda izlenen hacimsel artış da dikkat çekmektedir.

BIST 30 endeksi içerisinde an itibariyle (7 Mart 2025) ağırlığı en yüksek ilk 10 hisseyi sıralayacak olursak; THYAO, BIMAS, AKBNK, ASELS, TUPRS, TCELL, ISCTR, SAHOL, YKBNK ve KCHOL hisse senetleri ön plana çıkmaktadır. 10 hissenin ağırlıklarının toplamı endeksin %66,45’ini oluşturmaktadır. Endeks çarpanlarına göz attığımız zaman an itibariyle (7 Mart 2025) 11,14 F/K ve 1,27 PD/DD oranlarında işlem görmektedir.

Özet

Özetle, Borsa İstanbul'daki ana endeksler, yatırımcılar için piyasanın genel yönünü gösteren bir ölçüt olmanın ötesinde, makroekonomik dengelerin bir yansımasıdır diyebiliriz. Enflasyon, faiz oranları, büyüme verileri, küresel piyasalardaki gelişmeler, endekslerin performansını doğrudan etkilerken, sanayi üretimi ve kur hareketleri, şirketlerin finansal performansını ve dolayısıyla endekslerin genel yönünü belirleyen iç dinamikler olarak öne çıkmaktadır. Bu durumun yatırımcıların stratejilerini belirmelerine de öncülük ettiği söylenebilir. Örneğin Şubat ayı enflasyon verilerinin piyasa beklentisinin altında gerçekleşmiş olmasının endekslerde genele yayılan iyimserliği beraberinde getirdiğini görmekteyiz. Çünkü bu durum TCMB’nin 6 Mart’ta gerçekleştirdiği Para Politikası Kurulu toplantısında faiz indirimine devam etme olasılığını oldukça güçlendirdi. Beklentilerin fiyatlamaya dahil edilmesiyle birlikte endekslerdeki yükseliş potansiyeli de artmış oldu. Faiz kararının da piyasa beklentisine paralel olarak %42,50 seviyesine indirilmesi pozitif seyrin devamlılığını sağlarken,  kararın açıklanmasıyla birlikte hafif bir kar realizasyonu da izlendi. Dolayısıyla yatırımcıların genel algılarının da endekslerin fiyatlama performansı üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Beklentileri satın al, gerçekleşince sat psikolojisi de en çok karşılaşılan senaryolardan biridir.

BIST 100 ve BIST 30 gibi endeksler yatırımcılar için genel bir gösterge niteliğinde olsa da, piyasanın sunduğu fırsatları daha iyi değerlendirebilmek adına, sektörel ve tematik bazda hareket etmek önem kazanmaktadır. Özellikle uzun vadeli bakış açısıyla, sağlam bilanço yapısına sahip ve büyüme potansiyeli yüksek şirketlere yapılan yatırımlar, piyasa dalgalanmalarına karşı daha güçlü bir koruma sağlayabilir. Sonuç olarak, yatırımcıların hem makroekonomik gelişmeleri hem de sektörel dinamikleri yakından takip etmesi, risklerini daha iyi yönetmelerine ve uzun vadeli kazançlarını maksimize etmelerine yardımcı olacaktır. Ancak Borsa İstanbul yatırımcılarının sadece BIST 100 veya BIST 30 endekslerini referans alarak hareket etmesi yeterli olmayabilir. Güncel piyasa koşullarına hızlı adapte olabilen, sağlam hikayesi olan ve küresel gelişmelere karşı güçlü reaksiyon verebilen sektör ve şirketlere odaklanmak, yatırımları daha bilinçli hale getirmede kritik bir rol oynamaktadır. Özellikle yüksek enflasyon ortamlarında, enflasyon üstü getiri elde edebilmek ve sermayeyi reel olarak büyütebilmek için yatırımcıların bu değişime ve farkındalığa sahip olması gerektiği söylenebilir. Bu durumda sektör incelemeleri de oldukça önemlidir. Ana sektör endekslerinin piyasa açısından ne anlam ifade ettiğini anlamak adına 4 Ana Sektör endeksini inceleyeceğimiz 2.seri için beklemede kalın!