Bireysel Emeklilik Sistemi (BES): Nedir? Avantajları Neler?

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), aktif çalışma hayatı içinde olan veya olmayan kişilerin ek bir emeklilik getirisi oluşturmaları ve birikim yapmalarını sağlamaları amacıyla yasal mevzuat ve devlet desteği ile oluşturulmuş bir sistemdir.

Tabi, bu sisteme katılmak isteyen bireylerin; BES yaptırırken, BES nereden ve nasıl yaptırılırdan BES’in dezavantaj ve avantajlarına, BES çeşitlerine ya da BES’i oluşturan fonların çeşitlendirilerek birikimin daha da artırılmasına, ya da başka bankaya taşınabilmesine, BES cayma hakkından BES yükümlülüklerine kadar  pek çok bilmesi gereken bilgi mevcuttur. İsterseniz sırası ile biz BES nedir ile başlayalım.

Bireysel Emeklilik Nedir?

BES (Bireysel Emeklilik Sistemi) çalışanların ya da aktif iş hayatında olmayanların refah seviyesinin emeklilik döneminde de korunması amacıyla bireylerin tasarrufa yönlendirilmesi için hazırlanmış kişinin kendisinin birikimleri ile oluşturduğu emeklilik fonudur.

Bireysel Emeklilik Sistemi ilk olarak 6740 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile birlikte 25 Ağustos 2016 tarihli gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir ve daha sonraki yıllarda yapılan düzenlemelerle bugün ki halini almıştır.  

BES nedir sorusunun tanımını şu şekilde yapabiliriz: Kişilerin aktif çalışma yaşamları süresince ya da çalışma hayatı için de olmasa da yaptıkları tasarrufları uzun vadeli yatırıma yönlendirerek emeklilik dönemlerinde yaşam standartlarını koruyabilecekleri bir gelir elde etmelerini sağlayan özel emeklilik sistemidir. Kişiler bu sisteme gönüllü katılarak, sosyal güvenlik sisteminin sağladığı emeklilik gelirine ek bir gelir oluşturabileceği gibi aktif çalışmadan emeklilik fonunu kendi oluşturabilir. 

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Ne İşe Yarar?

BES’in sağladığı faydalar ve bu sistemin bireyler için sunduğu birçok avantaj vardır.

BES’in avantajları

BES fonun önemli avantajları arasında katılımcıyı birikime yönlendirmesidir. Özellikle de prim oranının %30’u oranında devlet katkı payının da bu birikime eklenmesi önemli bir avantaj sağlar. Tabi burada devlet katkısının üst limitinin aylık bürüt asgari ücretin %30’u ile sınırlı olduğu da gözden kaçmamalıdır yine de devlet katkısı tavanı önemli bir oran içermektedir.

BES fonunun diğer bir avantajı ise fonun yönetiminde kişinin profesyonel destek alabileceği gibi fonu kendisinin de yönetebilmesidir. Mesela faiz fonları, altın fonları, döviz fonları ya da borsa fonları gibi farklı fon gruplarından bir sepet oluşturabilir. BES yaptırılan şirketin fonları ile sınırlı kalmaz daha kazançlı görülen başka şirketlerin fonları ile BES fonunu çeşitlendirebilir.

BES’i oluşturan fonlar yılda 12 kez değiştirilebilir ve fon yapısı çeşitlendirirken ya da BES fon yönetilirken ya da başka şirkete taşırken ise ücret ödenmez.

BES fonunun diğer önemli bir avantajı ise katılımcı ödemelerini bütçenize göre arttırıp azaltabilir ya da bir süre dondurabilir.

BES Birikimlerinizi Teminat Göstererek Kredi Kullanabilirsiniz şöyle ki: BES, birikimleri yeni yapılan düzenleme ile BES birikimlerinin bir kısmı ya da tamamı teminat gösterilerek bankalarca sunulan tüketici kredisi kullanılabilir.

BES fonların vergiden muaf olması da diğer önemli bir avantajdır. 

BES planına dahil olmak sadece bireylere verilen bir hak değildir. Ayrıca bireyler sadece kendileri için değil 18 yaş altı çocuklarının finansal geleceği için ya da yakınları için de BES yaptırabilir.

BES’in dezavantajları

BES sisteminin en büyük dezavantajı 10 yılı doldurmadan çıkıldığında devlet katkı payında ciddi miktarda kesinti olmasıdır. Bu yüzden eğer zorda değilseniz çıkmamanız gerekir.

BES’in önemli bir dezavantajı ise iyi yönetilmeyen fonlar nedeniyle istenilen kadar gelir elde edilmeyebilir. Dolayısıyla BES fon portföyünün çeşitlendirilmesinde profesyonel destek alınabilir.

BES fonlarının başka bir dezavantajı ise bireysel emeklilik şirketleri ortalama  %8-10 aralığında fon yönetim kesintisi  yapmasıdır. BES yönetim kesintisinin dışında ara verme ve fon kesintileri adında çeşitli kesinti kalemleri bulunmaktadır.

BES Zorunlu mu?

BES zorunlu mudur sorusunun cevabı çok nettir. Evet! BES sistemi aktif çalışma hayatı içinde bulunan ve 45 yaşın altındaki, tüm  çalışanlar için işe başlangıçta zorunludur ve işveren 45 yaşın altındaki tüm çalışanlarını otomatikman BES’e dahil eder. Ancak çalışan 2 ay içinde kendi isteği ile BES’ten ayrılabilir.

BES zorunlu olarak başladığında bir nevii Sosyal Güvenlik Kurumunun güvencesini tamamlayıcı olarak da görev alır. Sisteme yatırılan prim, yüzde 30 gibi önemli bir oran olan devlet katkısı ile desteklenerek katlanır. Böylece  devlet tarafından emekli maaşına artı bir gelir oluşturması için zemin sağlanmış olur.

Zorunlu bireysel emeklilik sisteminde ise çalışanın aldığı maaşın %3’ü kesilir ve birikim kişinin hesabına aktarılır. Tabi çalışan bu oranın üstünde de katkı payı sağlayabilir.

BES Cayma Hakkı

BES cayma hakkı nedir ve cayma hakkıyla ilgili bilinmesi gerekenler

BES cayma hakkı, BES katılımcılarına sisteme katıldıktan sonra kararlarını yeniden değerlendirme imkanı tanıyan ve ihtiyaçlarına göre esneklik sağlayan bir avantajdır. Katılımcılar, sözleşmelerini dikkatlice incelemeli ve cayma hakkıyla ilgili süreçleri ve koşulları bilmelidir.

BES’ten cayma hakkı yani katılımcının sistemden çekilme veya sözleşmeyi sonlandırma hakkı tüm kişiler için bulunmaktadır. Bireysel emeklilik sisteminden çıkmayı tercih eden katılımcılar, birikimlerini çekme veya farklı bir emeklilik şirketine transfer etme haklarına sahiptirler.

BES'te cayma hakkı kullanımı ve işleyen prosedürün detayları şöyledir:

Zorunlu bireysel emeklilik sistemine dâhil olan çalışanlar, eğer isterlerse iki ay sonra sistemden çıkabilir.

Cayma hakkını kullanarak sistemden çıkanların maaşından yapılan kesintiler iade edilir fakat burada önemli bir konu vardır. Yüzde 30 gibi önemli bir oranda olan devlet katkısından faydalanmanın koşulları olduğudur. BES’te devlet katkısından faydalanmanın kuralalrı;

3 yıl içinde sistemden çıkanlar devlet katkısı alamaz.

3-6 yıl arasında sistemden çıkanlar devlet katkısının %15’ini alabilir.

6-10 yıl arasında sistemden çıkanlar devlet katkısının %35’ini alabilir.

BES’te 10 yıl kalmış olup 56 yaşına gelmeden sistemden çıkmak isteyenler devlet katkısının %60’ını almaya hak kazanır.

Sistemde 10 yıl kalıp 56 yaşını doldurmuş olanlar, tüm devlet katkısını alabilir.

BES Sözleşmesi Nedir?

BES sisteminin avantajlarından faydalanarak hem finansal birikim yapmak hem de emekli olmak için internetten emeklilik şirketlerinin internet sayfaları üzerinden BES sözleşmesi imzalamak gerekmektedir.

BES sözleşmesi,  imzalama ve sonraki süreçlere geçmeden önce BES sözleşmesi nedir, BES’in kapsamı, sağladığı haklar ve yükümlülükler nelerdir sorularını kısaca cevaplayalım.

BES sözleşmesi; bireysel emeklilik hesabı açılması, hesaba katkı payı ödenmesi, hesapta biriken katkı paylarının tercih edilen fonlarda yatırıma yönlendirilmesi ve fon birikiminin hak sahiplerine ödenmesine ilişkin esas ve usuller ile tarafların bu kapsamdaki diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen bir sözleşmedir.

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) sözleşmesi imzalamak için ise belirli bir emeklilik şirketi ile iletişime geçmek ve gerekli belgeleri temin etmek gerekmektedir. Genellikle, katılımcı kurumla kimlik bilgilerini paylaşarak BES sözleşmesini imzaladığında artık bir BES’e dahil olmuş olur.

BES sözleşmesinin kapsamı, bireylerin gelecekteki emeklilik birikimlerini artırmak amacıyla yapılan bir tasarruf sistemini içerir. Katılımcılar, belirli bir süre boyunca sisteme katkı sağlar ve emekli olduklarında biriken tutarı alırlar. Sözleşme, katılımcıların belirli haklarını tanırken diğer taraftan emekliliğe hak kazanmak için en az 10 yıl süreyle sistemde kalma, 56 yaşını doldurma gibi yükümlülükleri de beraberinde getirir.

BES kapsamında sunulan fonların türleri

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) fonları, genellikle yatırımcıların emeklilik döneminde birikimlerini değerlendirmeleri için tercih ettikleri çeşitli fon türleridir. Bu fonlar, kamu ve özel sektör borçlanma araçlarıyla, kıymetli madenler, katılım fonları gibi çeşitli enstrümanlardan oluşabilir. Temel türleri arasında tahvil, hisse senedi, fon sepeti ve kıymetli maden fonları yer alır.

Özellikle kira sertifikaları ve katılma belgeleri gibi yatırım araçlarından oluşan katılım fonları da bulunmaktadır.

BES Fonların türleri

BES fonu oluşturan her bir fonun risk ve getiri oranı farklılık gösterir, bu nedenle kurumlar tarafından yatırımcı profiline göre agresif, dengeli veya temkinli fon seçenekleri oluşturulmuştur.

Agresif fonlar; getiri oranı daha yüksek bununla beraber risk potansiyeli de yüksek fonlardır. Genellikle hisse senetleri gibi daha yüksek getiri ve risk potansiyeline sahip finansal varlıkları içeren fonlardır.

Dengeli BES fonları, yatırımcıların kaynaklarını farklı varlık sınıflarına (hisse senetleri, tahviller, vs.) dengeli bir şekilde dağıtarak riskleri azaltmayı ve getirileri artırmayı hedefleyen yatırım araçlarıdır. Bu fonlar, genellikle portföyün en az %80'ini yerli özel sektör ve kamu borçlanma araçlarına yatırarak istikrarlı bir getiri sağlamaya çalışır. Orta-uzun vadede, enflasyon karşısında da korunma sağlamak amacıyla oluşturulurlar.

Temkinli BES fonları, genellikle daha az risk almak isteyen yatırımcılara yönelik tasarlanmış bireysel emeklilik fonlarıdır. Bu fonlar, yatırım çeşitliliği ile katılımcıların farklı varlık sınıflarındaki kazançlardan yararlanmasını hedefler ve genellikle daha istikrarlı getiriler sunarak, uzmandan yönetim desteği sağlar. Farklı yatırım stratejileri sunarak, ihtiyaçlarınıza uygun bir seçenek oluşturur.

Yatırımcılar, BES fon portföyü oluştururken ya da sahip oldukları BES fonların getirilerini günlük, aylık ve yıllık olarak inceleyebilirler. BES fon katılımcısının profiline göre yatırımcının risk toleransı ve hedefleri belirleyici unsurlar arasındadır.

BES fonları nereden alınır

BES fonu almak ya da BES fon portföyünü çeşitlendirmek isteyen katılımcılar İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. tarafından işletilen Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu (BEFAS) üzerinden de işlemler gerçekleştirebilmektedir.

BEFAS nedir? BEFAS fonlarına nereden ulaşılır?

BEFAS (İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş);  Türkiye'de işlem gören tüm emeklilik yatırım fonlarının alım satımını ve geri alımını sağlayan ve Takasbank tarafından işletilen elektronik bir platformdur. BEFAS’ta alım satımı yapılabilen emeklilik fonlarına “BEFAS Fonları” denilmektedir. BEFAS Fonları’na www.egm.org.tr/befas/fon-listesi adresinden ulaşılabilir. Ayrıca BES fonunuzun web sayfasına girdiğinizde de fon çeşitlendirmek istediğinizde de kendi BES platformunuzdan BEFAS fonlarına erişim sağlayarak emeklilik fon çeşitliliğine gidilebilmektedir.

BEFAS platformu üzerinde BES katılımcıları BES fonları getirileri, büyüklükler gibi önemli detaylara kolayca erişerek risk profillerine, beklentilerine ve emeklilik hedeflerine en uygun fonu seçebilirler.

Sonuç olarak BES, katılımcıların uzun vadede birikim yapmalarına imkan sağlarken diğer taraftan da %30 gibi bir devlet katkısı ile de BES fonunu yatırımcılara önemli bir tasarruf aracına dönüştürür.

Aktif çalışma hayatı içinde olmayanlar için emeklilik döneminde ekonomi açısından güvence sağlamak ve yaşam standartlarının korunması çok önemlidir. BES fonunda biriken tasarrufların miktarı ise uzun vadede düzenli bir ödeme planını korumaya çalışmak ve devlet katkısından da mümkün olduğu oranda e iyi şekilde faydalanmak ile doğrudan ilişkilidir.