Borsa İstanbul (İMKB) Tarihçesi

Telefonu elimize alıyor ve borsaya tek tıkla alım-satım emri gönderiyoruz. Ancak bunu sadece biz değil, bizimle aynı anda, bizim gibi yatırım yapmak isteyen binlerce kişi yapıyor. Sonrasında bu emirlerin her biri elektronik ortamda toplanıp sırasıyla eşleşmeye alınıyor ve biz yerimizden hiç kalkmadan halka açık dilediğimiz şirkete anında ortak oluyoruz. Peki, hikâye nerede başladı ve biz buralara, nerelerden ve hangi ara geldik?  

İşte bu yazımızda, Borsa İstanbul ya da eski adıyla İMKB’nin (İstanbul Menkul Kıymet Borsası) nasıl kurulduğunu ve tahtalara yazı yazılan günlerden bugünlere nasıl bir dönüşüm süreci geçirdiğini ele alacak ve Borsa İstanbul (İMKB) tarihçesine doğru soluksuz bir yolculuk yapacağız.

Galata’daki Bankerlerden, Dersaadet Tahvilat Borsası’na

Aslını isterseniz borsanın tarihine yol alırken bundan 1750 yıl kadar geriye, yani M.S. 4. yüzyıllara kadar gitmek mümkün, çünkü dünyanın bilinen en eski borsası burada, yani Anadolu (Kütahya) topraklarında doğdu. Üstelik ilk altın para ticareti ve ilk vadeli işlemler de yine bu topraklarda yapıldı. Ancak biz burada Borsa İstanbul (İMKB) tarihçesini ele alacağımız için kronolojiyi daha ileri bir tarihten başlatmakta yarar var.

Bugünkü anladığımız türden bir menkul kıymet ticareti ya da Borsa İstanbul tarihçesine başlangıç noktası diyebileceğimiz gelişme, Osmanlı döneminde Tanzimat sonrasına rastlıyor ve Osmanlı’da sarrafların finans burjuvazisine dönüşmesi sürecinin, devletin borçlanma politikalarıyla paralel bir gelişim izlediğini görüyoruz.

Borsa İstanbul’un tarihçesi açısından, Galata bölgesinin önemli bir tarihi dönemece tanıklık ettiğini söyleyebiliriz. İlk başlarda Galata’da Havyar Hanı civarında yapılan borsa işlemleri, bir süre sonra onun karşısındaki Komisyon Hanı’na taşınacak ve bu hanın üst katındaki salon, oradaki tüccarlar tarafından borsa diye anılmaya başlanacaktır.

Osmanlı’nın Kırım Savaşı sonrası başlayan borçlanmaları nedeniyle çıkarılan tahviller yanında, şirket-i hayriyye, tramvay, telgraf ve telefon şirketleri ile bazı maden ve pazarlama şirketlerinin de çoğalması, Galata’daki borsacılık faaliyetlerini yoğunlaştırmış; fakat bu alanda yapılan herhangi bir düzenleyici mevzuatın bulunmayışı sebebiyle borsa katılımcılarının şikâyetleri de günden güne artırmıştı.

Bu döneme kadar teknik tabirle “tezgâh üstü piyasa” niteliğinde süren işlemler, hem bu şikâyetlerin artması hem de alacaklı yabancı devletlerin teşvikiyle birlikte 1866 yılında çıkarılan bir kararname ile ilk resmi borsa hükmünde sayılabilecek “Dersaadet Tahvilat Borsası” kurulmasını beraberinde getirecekti.

Borsa İstanbul Tarihindeki İlk Krizini Yaşıyor

İlerleyen yıllarda Avrupa’nın sayılı borsaları arasına giren “Dersaadet Tahvilat Borsası” çıkan Ermeni olayları neticesinde büyük bir düşüşe girer ve Osmanlı Bankası da hisse senedi ve tahvil üzerine avans vermeyi durdurur. Tüm bunlar neticesinde itibar kaybına uğrayan Borsa’da, 1881-1894 yılları arasında büyük bir çalkantı baş gösterir ve bunu 1895 yılındaki ikinci bir kriz takip eder.

İkinci krizin ertesinde, borsa üyelerinin de telkiniyle, 1 Kasım 1895-1 Mart 1896 tarihi arasındaki 120 günlük süre için moratoryum kararı alan Osmanlı Devleti, borsanın yeniden düzenlenmesi ihtiyacı olduğunu görür. Bunun üzerine 1906 yılında çıkarılan bir nizamname ile “Dersaadet Tahvilat Borsası” yerini “Esham ve Tahvilat Borsası” adıyla kurulan diğer bir kuruma bırakacaktır.

Cumhuriyet Dönemi ile Borsa Başkente Taşınıyor

Cumhuriyetin ilanı ile birlikte, Osmanlı Devletinin dağılışına kadar “Esham ve Tahvilat Borsası” adıyla faaliyetlerini sürdüren borsa teşkilatlanmasının reformuna yönelik adımların da gecikmeden geldiğini görüyoruz.

Cumhuriyet sonrası borsada ilk reform 1923 yılında Adil Bey tarafından yapılmış, 1926-1928 yılları arasında da yeni düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Ancak bu anlamda en önemli reform hamlesi, 1447 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte “İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası”nın kurulması olmuştur.

1938 yılında başkent Ankara’ya taşınan borsa merkezi, bu tarihten kısa bir süre sonra iş merkezlerinin İstanbul’da olması dolayısıyla, 1941 yılında yeniden İstanbul’a getirilmiştir.

Türkiye’de Modern Borsacılığın Başlangıcı: İMKB

Özal hükümetinin 24 Ocak 1980 Kararları ile Türkiye ekonomisinin dışa açılmaya başladığı yeni bir ekonomik sistemin temelleri atılırken, ekonomideki dışa açılma politikalarının borsaya yansımasının görülmesi de çok uzun sürmeyecekti.

Nitekim dönemin Başbakanı Turgut Özal, 1980 kararlarından yalnızca 4 sene sonra (1984) “Menkul Kıymetler Borsaları Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararnameyi” çıkarmış ve ardından İMKB’yi kuracak bir ekip oluşturularak çalışmalara başlanmıştır.

Bu açıdan borsanın tarihçesi içinde, 1986 senesi bir dönüm noktası olmuştur. Zira günümüz Borsa İstanbul’un kuruluşuna esas teşkil eden İMKB, ilk işlemlerine bu yılın başında (3 Ocak 1986) Karaköy, Eren Han’da başlamış ve böylelikle 120 yıllık bir dönem kapanarak, yerine borsanın bugününe temel teşkil edecek yeni bir döneme geçilmiştir.

Bu dönüşümün en önemli nedenlerinden biri ise bankerler krizi olmuştur ve birçok yatırımcının yaşadığı mağduriyetler sebebiyle, tüm sermaye piyasası kurumlarını denetlemekle görevli SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) oluşturulur.

Kritik Kararlar Yılı: 1989

Takvim yaprakları 1989’u gösterdiğinde, Borsa İstanbul tarihçesi açısından önemli gelişmeler yaşanacak ve Borsa İstanbul’un geleceğini şekillendirecek 2 önemli karar daha alınacaktır.

Bu kararlardan ilki 104 milyon dolarlık Türkiye Fonu’nun kurulmasıydı, ikincisi ise yabancı yatırımcılara yönelik serbestleştirme getiren 32 Sayılı Karar’dı. Buna göre artık yabancı uyruklular, Türkiye'deki her türlü menkul kıymete yatırım yapabilecekti.

Ayrıca Takas ve Saklama Merkezi de yine bu sene kurularak Borsa İstanbul tarihinde önemli bir adım daha atılmıştır.

İMKB’nin Yeni Adı: BİST

1986’dan 2013 yılına kadar İMKB ismiyle işlemlerin sürdüğü borsa, 2013 senesinde “(İAB) İstanbul Altın Borsası” ile tek bir çatı altında birleştirilerek BİST (Borsa İstanbul) ismini almıştır.

Elbette geçen bu süre zarfında BİST, hisse senetlerinin haricinde; varantlar, sertifikalar, borsa yatırım fonları, vadeli sözleşmeler ve opsiyonların da işlem gördüğü devasa bir borsa olmuştur.

Başlarda tahta sistemiyle yürütülen borsa işlemleri, 1994 Kasım’ından sonra tamamen bilgisayar ortamına taşınmış ve alım satımlar buradan yürütülmeye başlanmıştır. Aradan geçen yılların ardından, her ne kadar tahta sisteminin üzerinden çok uzun zaman geçmiş olsa da, bu sistem borsanın tarihçesi içerisinde hoş bir hatıra olarak zihinlerde kalacak ve hatta günümüzde bile bir hissenin emir ekranı yerine, bir meslek jargonu olarak “tahta” tabiri kullanılmaya devam edilecektir.

1995 yılında, Borsa İstanbul, Sarıyer-İstinye’de bulunan yeni binasına taşınır ve 1997’de ilk kez 100.000 psikolojik direncini aşan İMKB Ulusal 100 (bugünkü BİST 100) endeksinden 2 sıfır atılır ve ardından İMKB Ulusal 100 endeksinde %70’lik bir yükseliş görülür.

İlk kurulduğunda sadece 19 şirketle yola başlayan İMKB’de, şimdilerde 1’i yabancı olmak üzere (DO & CO), 400’ün üzerinde şirket işlem görmekte ve halka arz olan şirket sayılarında son senelerde görülen artışla da birlikte bu sayı her geçen sene yükselmektedir.

TSPB Haziran ayı raporuna göre halka açık şirketlerin* toplam piyasa değeri 2022 Mart ayı itibariyle 148 milyar $’a ulaşan BİST, piyasa değeri bakımından dünya borsaları arasında 37. sırada yer alırken, pay piyasası devir hızı rasyosunda (İşlem Hacmi/Piyasa Değeri) 1. Sırada bulunarak, dünyanın en likit piyasası olma özelliğini taşımaktadır.

*Dünya Borsalar Federasyonu tanımı yatırım fonları, borsa yatırım fonları, yatırım ortaklıkları, kote olmayan şirketleri ve holding şirketlerini içermemektedir.

Borsa Tahtaları Tarihe Karışıyor

2001 senesinde uzaktan erişim ile işlemler yapılmaya başlanırken, 2009’da telefonla borsadaki Broker’a emir iletme dönemi sona ermiştir. 2015 yılına gelindiğinde ise BİSTECH sistemine geçiş ile birlikte yüksek frekanslı işlemler dönemi başlamıştır.

Bugün Borsa İstanbul’un başlangıçta bölgesel, en sonunda da uluslararası bir finans merkezine dönüştürebilme planı olan “İstanbul Uluslararası Finans Merkezi” projesi için dünya borsaları ile işbirliğini artırma ve stratejik ortaklıklar kurma yönündeki çabalar hızla devam etmektedir.

Galata, Havyar Han’ında belki de sözlü pazarlıklarla başlayan hikâye, sonrasında Karaköy’deki tahtalara, oradan panolara, şimdi ise akıllı telefonumuzun ekranına taşınmıştır. Ancak bu büyük değişimlere rağmen, geleceğe yatırım yapmanın değeri dünden bugüne hiç değişmemiş ve eksilmemiştir. Öyleyse biz de Borsa İstanbul (İMKB) tarihçesi yazımızı yine Borsa İstanbul’un sloganıyla bitirelim: Yatırıma Değer!

Borsa İstanbul, GCM Yatırım’da

Geçmişten geleceğe yol alan bu büyüme yolculuğuna, şimdi siz de katılmak istiyorsanız, GCM Yatırım’da hemen bir Yatırım Hesabı başvurusu yapın ve tasarruflarınızı Borsa İstanbul’da yatırıma dönüştürün.

Üstelik borsa hesabınız açılana kadar, dilerseniz GCM Yatırım’ın sunduğu eşsiz ayrıcalıktan siz de faydalanabilir ve kullanımı tamamen ücretsiz olan “Demo Hisse Hesabı” ile 100.000 TL sanal parayla hiç risk almadan Borsa İstanbul’da yatırım yapma deneyimini yaşayabilirsiniz.

GCM Yatırım ile Borsa Yatırımı Yapmak İçin Ücretsiz Demo Hesabınızı Şimdi Oluşturun