DİBS (Devlet İç Borçlanma Senedi) Nedir?

Devletin (Hazine Müsteşarlığı ve Maliye Bakanlığı) bütçeye orta ve uzun vadeli fon sağlamak amacıyla yurt içi piyasada ihraç ettiği ve yatırımcıya vade sonuna kadar belirli periyotlarla ya da vade sonu tek bir defaya mahsus olmak üzere faiz getirisi sunan borçlanma senetlerinin tümüne, genel olarak Devlet İç Borçlanma Senedi ya da kısaltılmış şekliyle DİBS denilmektedir.

Görüleceği üzere “DİBS nedir?” ya da “DİBS ne demek?” sorularının aydınlığa kavuşması için, aslında DİBS’in açılımını bilmek bile, bize epey bir fikir sağlamaya yetiyor.

DİBS Özellikleri Nelerdir?

• DİBS’ler devlet tarafından ihraç edildiği için, Hazine ve Maliye Bakanlığı güvencesindedir.
• Kuponlu ya da kuponsuz türleri bulunur.
• Kuponlu DİBS’ler, yatırımcıya vade süresince periyodik gelir sağlar.
• Vade sonuna kadar elde tutulduğu takdirde, vadeye kadar elde edilecek getiri önceden bellidir.
• İkincil piyasada satılmak suretiyle, vadesinden önce nakde dönüştürülebilirler.
• Birçoğunun likiditesi yüksektir.

DİBS Ne İşe Yarar?

DİBS’lerin en temel işlevi, yatırımcıya orta ve uzun vadeli faiz getirisi elde etmeyi sağlayan devlet güvenceli bir yatırım imkânı sunmasıdır.

Sabit faizli ya da iskontolu bir DİBS satın alan bir yatırımcı, söz konusu DİBS’i vade sonuna kadar elinde tuttuğu sürece, vade sonuna kadar ne kadar getiri elde edeceğini önceden bilmektedir. Bu sebeple DİBS’ler de dâhil olmak üzere, genel olarak borçlanma araçlarının tümü “sabit getirili menkul kıymet” üst çatısı altında değerlendirilir.

Bu bakımdan DİBS’ler, mûdilerin paralarını vadeli mevduat hesaplarında değerlendirmesine benzer. Ancak buradaki en önemli farklılık, DİBS’lerin devlet güvenceli olması ve vadesinden önce ikincil piyasada satılarak nakde dönüştürülebilmesidir.

DİBS’lerin ikincil piyasasının oluşu, DİBS’lerle aynı zamanda kısa vadeli al-sat ticaretinin yapılmasına da olanak tanır. Vadesinden önce satılan DİBS’ler, satıldığı andaki piyasa faizlerinin durumuna göre yatırımcı için sermaye kazancı sağlayabileceği gibi, sermaye kaybına da sebep olabilir.

DİBS Çeşitleri Nelerdir?

DİBS’ler ile ilgili vade, kupon durumu ve faiz tipi bakımından üç faklı sınıflandırma yapılmaktadır.

Vade süresi bakımından yapılan ayrıma göre DİBS’ler iki türe ayrılır. Buna göre,

• Vadesi 1 yıldan daha uzun olan DİBS’lere Devlet Tahvili,
• Vadesi 1 yıldan kısa olan DİBS’lere ise Hazine Bonosu denilir.

Kupon durumuna göre yapılan tanımlamada ise, DİBS’ler Kuponlu ve Kuponsuz (İskontolu) olarak iki türde karşımıza çıkar.

Kupon ödemeli DİBS’ler -kural olmamakla birlikte- genellikle Devlet Tahvili türündedir ve Devlet Tahvil’lerinin çoğu da kupon ödemelidir.

Kuponsuz (İskontolu) DİBS’ler ise, nominal değerin belirli bir faiz oranı (iskonto) ile indirgenmiş fiyatından satışa sunulur ve yapılacak ödeme nominal değer miktarınca vade sonunda tek sefere mahsus olarak gerçekleşir. Dolayısıyla kuponsuz tahvil ya da bonoların vade sonu getirisi, alış fiyatı ile nominal değer arasındaki fark kadardır.

Son olarak faiz tipi bakımdan yapılan ayrım ise yalnızca Kuponlu DİBS’lere özgüdür. Buna göre Kuponlu DİBS’ler sabit ya da değişken faizli olabilir. Sabit faizli DİBS’ler vade sonuna kadar elde tutuldukları takdirde belirli bir nominal getiriyi garanti eder.

Kupon ödeme oranı değişken faizli olan DİBS’lerin kupon ödemeleri ise, belirli bir referans faiz ya da endeks göre vade boyunca değişim gösterir. Özellikle piyasa faizlerinin yükselmesi beklentisi taşıyan yatırımcılar için, kupon ödemeli DİBS’ler, makul bir alternatif olarak öne çıkar.

Tüm bunlara ilaveten, DİBS’ler, TL cinsinden olabileceği gibi; USD, EUR gibi yabancı bir para birimi üzerinden ya da yabancı bir para birimine endeksli olarak da ihraç edilebilirler.

DİBS Faiz Oranları Neye Göre Belirlenir?

DİBS’ler Borsa İstanbul bünyesinde organize olmuş Borçlanma Araçları Piyasası’nın bir alt pazarı olan Kesin Alım-Satım Pazarı’nda, çok fiyat ve sürekli müzayede yöntemi ile işlem görürler. Bu yüzden DİBS faiz oranları (fiyatları) ya da diğer bir ifadeyle DİBS’lerin ikincil piyasadaki faiz oranları serbest rekabet koşulu altında, arz ve talebin karşı karşıya gelmesi suretiyle oluşur.

DİBS’lerin ilk defa satışının yapıldığı birincil piyasada ise DİBS’ler ihale usulü, TAP yöntemi ya da doğrudan satış ile ihraç edilebilir. Dolayısıyla halka arz aşamasında DİBS faiz oranları, halka arz yönteminin öngördüğü muhtevaya uygun olarak belirlenir. TAP yöntemi ile halka arzda, faiz oranı Hazine tarafından açıklanır. Diğer iki yöntemde ise, alıcılardan gelen teklifler de belirlenecek faiz oranını etkiler.

Faiz Oranları ve DİBS’lerin Fiyatı Arasındaki Nasıl Bir İlişki Vardır?

İkincil piyasada faiz oranları yükseldikçe DİBS’lerin fiyatı düşer; aksine faiz oranları düştükçe de DİBS’ler daha yüksek fiyattan işlem görmeye başlar. Faiz oranları ile DİBS’lerin arasındaki bu ters yönlü ilişki, tüm borçlanma araçları için geçerlidir. DİBS’ler açısından sermaye kazancı ya da kaybı yaratacak risk unsuru da tam olarak buradan doğar.

Borçlanma senetleri için kullanılan sabit getirili menkul kıymet tanımlaması ve bu araçların sabit getiri özelliği, satın alınan fiyata göre “vadeye kadar getiri” anlamındaki değişmezliği ifade eder. Bu ilişkiyi basit bir örnek üzerinden çok daha net bir şekilde anlayabiliriz.

Vadesine 1 yıl kalmış 100 lira nominal değeri olan kuponsuz bir tahvili, 90 lira karşılığında satın alıyoruz. Eğer bu tahvili vade sonuna kadar satmayıp elimizde tutarsak, 1 yıl sonunda 90,9 lira ödeyerek aldığımız tahvil bize 100 lira ödeme yapacaktır. Bu durumda elde edeceğimiz getiri oranı;

Fakat aynı tahvili 90,9 liradan değil de, 90 liradan almış olsaydık, bu durumda getiri;

Bu nedenle ikincil piyasada yükselen DİBS faiz oranları, DİBS fiyatlarının düştüğü, artan DİBS faiz oranları ise, tersine yükseldiği anlamına gelir.

DİBS’lerin Faiz Riski (Durasyon) Nedir?

Yukarıdaki örnekteki gibi 100 lira nominal değeri olan vadesine 1 yıl kalmış bir tahvil 90,9 liradan satın alındığında vadeye kadar getiri %10 olacaktır. Bunun diğer anlamı yıllık %10 faiz oranından bugünkü 90,9 liranın gelecekteki değerinin 100 lira olacağı ya da gelecekteki 100 liranın bugünkü değerinin 90,9 lira olduğudur.

Kuponsuz tahvil ya da bonolar için faiz oranlarındaki değişimin, fiyatları nasıl etkileyeceğini hesaplamak, vade boyunca bir kereye mahsus nakit akışı gerçekleşeceği için kolaydır. Örneğin yine yukarıdaki gibi bir örnekte, piyasa faizleri %10’dan, %11’e yükseldiğinde, 100 lira nominal değerli vadesine 1 yıl kalmış tahvilin fiyatı da 90 liraya düşmektedir.

Ancak kuponlu ödemeli DİBS’lerde faiz oranındaki değişimin fiyatlara olan etkisini hesaplamak için bundan daha fazla işlem gerekir. Çünkü kuponlu DİBS’lerde, kupon ödemeleri ve vade sonu anapara ödemesi farklı tarihlerde gerçekleşmekte ve bu yüzden her bir nakit akışını bugüne indirgerken ayrı vadeler kullanılmak durumdadır.

Şu örneği inceleyelim.

Kupon faiz oranı %8 ve nominal değeri 100 TL olan tahvilin, vadesinin bitimine 3 yıl kalmıştır. Tahvilin faiz ödeme sıklığı yılda 1 keredir. Tahvil piyasada 105,35 liradan satıldığına göre vadeye kadar getiri şu formüle göre;

%6 olarak hesaplanır.

Görüleceği gibi faiz getirisi vadeye bağımlı olarak tanımlanan bir değişken olması sebebiyle, faiz oranlarındaki değişimin kuponlu DİBS’lerin fiyatına etki derecesi de kupon oranlarına ve sıklığına göre farklı olacaktır ve bu formülden yola çıkarak hesaplama çok pratik değildir. Bu yüzden kupon ödemeli DİBS’lerde vade yerine, ortalama vade olarak düşünebileceğimiz durasyon parametresi kullanılmakta ve bu yolla piyasa faizlerindeki %1’lik bir artış ya da azalışın, DİBS’in fiyatında yüzde kaçlık bir değişim meydana getireceği daha kolay bir şekilde öngörülebilmektedir.

DİBS’lerin faiz oranlarına duyarlılığı ile ilgili karşılaştırma yapmamıza imkân tanıyan durasyon parametresi, bu özelliği dolayısıyla, aynı zamanda DİBS’lerin “faiz riski”ni de ortaya koymaktadır. Buna göre yüksek bir durasyon, DİBS fiyatlarının faiz oranlarındaki değişime daha kuvvetli bir tepki vereceğini göstermektedir.

DİBS İtfa Bedeli Nedir?

“İtfa” Arapça kökenli bir sözcük ve “söndürme” manası taşıyor. İnanıyorum ki, bu etimolojik bilgi, “DİBS itfa bedeli nedir?” sorusuna yönelik olarak da, zihinlerde kuvvetli bir çağrışım meydana getirmiş olmalı.

DİBS’ler ve tüm borç ilişkileri için itfa; borçlunun, borca ait anapara ve faiz ödemelerini yapması neticesinde, borç ilişkisinin son bulması anlamına geliyor.

Gerek kuponlu gerekse kuponsuz DİBS’lerin son bulması için, nominal değer üzerinden belirlenen anaparanın ve eğer varsa dönemsel faiz ödemelerinin yapılması gerekir. Değişken faizli tahvilleri dışarıda bırakacak olursak, tüm DİBS’ler için itfa bedeli, nominal değer ve yine varsa, kupon oranı üzerinden nominal değer baz alınarak hesaplanacak kupon ödemelerinin toplamıdır.

DİBS Hangi Yatırımcılar İçin Uygundur?

DİBS’lerin işleyiş mantığı kavrandıktan sonra, hangi yatırımcılar için uygun olup olmadığı kararını en iyi verebilecek kişi, yatırımcının kendisidir.

Ancak ya hep ya hiç mantığının burada geçerli olmadığını söyleyelim; çünkü portföyünüzün tümünü DİBS’lere ya da başka bir yatırım aracına ayırmak zorunda değilsiniz. Daha açık bir ifadeyle, yaşımıza ve risk iştahımıza göre değişen oranlarda DİBS’ler ile portföyümüzü çeşitlendirebiliriz.

Tüm bunlara rağmen şurası bir gerçek ki, sabit getirili bir menkul kıymet olması ve sabit faizli olanlarda vade boyunca gerçekleşecek nakit akışlarının önceden belli olması dolayısıyla DİBS’ler, hisse senetlerine göre daha düşük riskli sayılabilecek bir enstrümandır. Bu yüzden DİBS’lerin, özellikle riskten kaçınan ya da emeklilik döneminde pasif gelir elde etmeyi amaçlayan yatırımcılar tarafından daha çok tercih edilen bir yatırım aracı olduğu söylenebilir.

Son olarak özellikle DİBS’ler ile kısa vadeli al-sat yapma niyetindeyseniz, bunun da analiz bilgisi gerektireceğini aklınızdan çıkarmamalısınız.

Devlet İç Borçlanma Senetleri Endeksleri Nedir?

BIST-KYD DİBS Endeksleri, Borsa İstanbul Borçlanma Araçları Piyasası’nda işlem gören, sabit faiz kupon ödemeli ve kuponsuz DİBS’lerin getirilerini farklı vadeler bazında; T+0 ve T+1 valörlü fiyatlar kullanılarak iki ayrı versiyonla yatırımcıya sunmak için oluşturmuştur.

BIST– KYD DİBS Endeksleri

Tabloda yer alan 16 tane olan BIST-KYD DİBS Endeksleri haricinde, değişken faizli kupon ödemeli DİBS’lerin getirilerini yansıtmak üzere yine T+0 ve T+1 valörlü fiyatlar kullanılarak hesaplanan 2 adet DİBS endeksi daha bulunmaktadır.

DİBS’lerin Anapara Koruması Var mı?

DİBS’lerin vade sonunda nominal değer üzerinden yapacağı anapara ödemesi ve eğer varsa vade süresince sağlayacağı dönemsel faiz getirisi, devlet güvencesindedir; çünkü yatırımcı bir DİBS almak suretiyle borç verdiğinde, alacaklı olduğu kurum doğrudan devlettir.

Teorik olarak devletlerin de borçları dolayısıyla temerrüde düşme/geri ödememe riski bulunmasına rağmen bu çok düşük bir olasılıktır ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde böyle bir durumla karşılaşılmamıştır.