Kaldıraç Nedir ve Kaldıraçlı İşlem Örnekleri

Finansal bir terim olarak kaldıraç (leverage), getiri potansiyelini artırmak amacıyla borç alınan fonların kullanılmasıdır. Kaldıraçlı bir işlemde, yatırım yapmak için kullanılan sermayenin belirli bir miktarı borçlanma yoluyla finanse edilir.

Yatırım pratiğinde ise kaldıraç, nispeten küçük bir sermaye miktarıyla daha yüksek pozisyon büyüklüğüne ulaşabilme imkânı anlamına gelir. Örneğin, vadeli sözleşmelerde doğrudan borçlanma söz konusu olmasa da, sözleşme büyüklükleri ile ilgili sözleşmeleri alıp-satmak için gerekli teminat tutarları arasındaki oranlar kaldıraç etkisi yaratır.

Kaldıraç mekanizması, kamuoyunda Forex olarak bilinen “Kaldıraçlı Alım-Satım İşlemleri” piyasasının ülkemizde yüksek bir bilinirliğe ve işlem hacmine ulaşmasında önemli bir role sahiptir.

Uluslararası yapısından dolayı, Forex piyasasında kaldıraç oranı ülkeden ülkeye farklılık gösterir ve Türkiye’de yapılan forex işlemlerinde kaldıraç oranı yürürlükteki Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemeleri uyarınca güncel durumda en fazla 1:10 olarak belirlenmiştir.

Bu yazımızda başlangıçta “Kaldıraçlı işlem nedir?” sorusuna yanıt bulacak; ardındansa Forex piyasasında ve borsada kaldıraçlı işlem örnekleri ile kaldıraçlı işlem mekanizmasının nasıl çalıştığını ele alacağız.

Kaldıraçlı İşlem Nedir?

Çoğunlukla Forex yatırımı ile birlikte akla gelen kaldıraçlı işlemler, esasında vadeli sözleşme ya da opsiyonların da ayırt edici özelliklerinden biridir.

Kaldıraçlı işlemlerde genellikle belirli bir teminat karşılığında, kullanılan teminata oranla daha yüksek bir pozisyon büyüklüğüne ulaşılır. Kaldıraç oranı; pozisyon büyüklüğünün, kullanılan teminata (marjin) bölünmesiyle bulunur. Formülü ise şöyledir:

Kaldıraç​ Oranı = Pozisyon Büyüklüğü/Kullanılan Teminat

Kaldıraç mekanizmasının işleyişi genellikle belirli bir teminat kullanımına dayandığından, kripto para piyasalarında yapılan bu türden işlemler marjin ticareti (margin trading) olarak da bilinir.

Kaldıraçlı İşlem Örneği

Forex’te kaldıraç hesaplaması son derece basit ve anlaşılması kolaydır. Kullanacağınız teminat, pozisyon büyüklüğünüzün 1:10’u kadardır. Bu durumun diğer bir ifadesi de, mevcut sermayenizin 10 katı pozisyon büyüklüğünde alım ya da satım işlemi gerçekleştirebilir oluşunuzdur.

USDTRY İşlem örneği

• USDTRY kuru 32,10 iken 0.1 lot (mini lot) alım veya satım işlemi gerçekleştirilecektir.
• 1 lot USDTRY alım/satımında pozisyon büyüklüğü 100.000 USD olduğundan, 0.1 lot (mini lot) için pozisyon büyüklüğü 100.000*0,1=10.000 USD’dir.
• Kaldıraç 1:10 olduğundan yapılan işlemde yatırımcının kullanması gereken teminat tutarı 10.000 USD:10=1.000 USD olacaktır.

ONS Altın İşlem Örneği

• ONS Altın 2250 dolardan işlem görmekteyken, 1 lotluk pozisyon (uzun veya kısa) açılacaktır.
• Ons Altın’da 1 lot, 100 Ons ağırlığında Altın’a karşılık geldiğinden, pozisyon büyüklüğü 100 Ons’tur.
• 100 Ons Altın’ın güncel değeri 2.250*100=225.000 USD’dir.
• Buna göre açılan pozisyon için gereken teminat tutarı 225.000 USD/10=22.500 USD kadar olacaktır.

Kaldıraçlı İşlem Avantajları ve Riskleri

Kaldıraç, hem risk yönetimi hem de spekülasyon amacıyla kullanılabilen bir finansal araçtır. Spekülatörler, kaldıraç kullanarak mevcut sermayelerinin ötesinde pozisyon büyüklüğüne ulaşma imkânı elde ederler. Kaldıraç kullanan bir yatırımcı, normalde elde edeceği karın kaldıraç oranıyla çarpılarak artacağı beklentisiyle hareket eder. Ancak kaldıraç, kar potansiyelini yükseltirken aynı zamanda zarar riskini de artırır.

Eğer piyasa hareketi yatırımcının beklentisinin tersine bir şekilde gerçekleşirse, kaldıraç nedeniyle uğranılan zarar da aynı oranda büyük olabilir. Bu yüzden kaldıraçlı işlemlerde, zararda pozisyonların taşınamaz hale gelmemesine yönelik geliştirilen marjin call (teminat tamamlama çağrısı) gibi uyarıcı sistemler bulunur. Diğer taraftan pozisyon zararı daha da ilerler ve pozisyonun/pozisyonların taşınması için gerekli olan teminat seviyesi daha da düşük bir yüzdeye ulaşırsa, pozisyon/pozisyonlar en zararda başlanarak otomatik olarak kapatılmaya (stop out) başlanır.

Dolayısıyla kaldıraçlı işlemlerin daha yüksek pozisyon büyüklüğüne ulaşılmasını sağlayarak kâr potansiyelini artırırken; aynı zamanda riskliliği de yükselttiği unutulmamalıdır. Bu nedenle yatırımcılar, kaldıraç kullanırken dikkatli olmalı ve risklerini kontrol altında tutacak stratejiler geliştirmelidirler.Formun Üstü

Borsada Kaldıraçlı İşlem Nasıl Yapılır?

Hisse senedi piyasalarında kaldıraç, kredili işlem veya açığa satış yapıldığı durumlarda söz konusudur. Bu gibi işlemlerde yatırımcı işleme (alım-satım) belirli bir özkaynak (Başlangıç Özkaynak Oranı) ile başlar ve işlem sonrasında yine özkaynak tutarının (Özkaynak Koruma Oranı) belirli bir oranın altına inmemesi gereklidir.

Ayrıca vadeli sözleşme ve opsiyonlarda da kaldıraçlı işlem yapmak mümkündür. Ancak vadeli sözleşmelerde kaldıraç mekanizması Forex piyasasından farklıdır; çünkü vadeli sözleşmelerde kaldıraç oranları, ürün bazında farklılık gösterir.

Benzer şekilde opsiyonlarda kaldıraç da sözleşmeden sözleşmeye farklılaştığı gibi, opsiyonun parametrelerinin dinamik yapısından dolayı, opsiyonun vade süresince de kaldıraç oranı değişim ortaya koyar.

Forex'te Kaldıraçlı İşlem

Kaldıraçlı işlem yapmanın temeli, birçok piyasada aynıdır. Kaldıraç kullanıldığında, yapılan işlem sonucunda ortaya çıkan kâr veya zararın kullanılan teminata (özsermaye) yüzdesel nispeti, kaldıraç oranında katlanır.

Örneğin bir yatırımcı 1'e 10 kaldıraç oranıyla 1.000 dolarlık bir teminatla işlem yapmak istiyor. Bu durumda yatırımcının açacağı pozisyonun büyüklüğü 10.000 dolar olacaktır.

Eğer piyasa %1 oranında yatırımcının lehine hareket ederse, yani 10.000 dolarlık pozisyon %1 değer kazanırsa, bu durumda yatırımcının kârı 100 dolar olacaktır Ancak dayanak varlıktaki %1’lik hareketten doğan 100 dolarlık bu kâr tutarının, pozisyonu açmak için kullanılan teminata oranı %1 değil, %10 olacaktır. Diğer bir deyişle yatırımcı, 100 dolar kâr ettiğinde, aslında kullanılan teminata oranla %10'luk bir kâr elde etmiş olur.

Diğer taraftan eğer piyasa %1 oranında yatırımcının aleyhine hareket eder ve 10.000 dolarlık pozisyon %1 değer kaybederek 100 dolar zarar edilirse, bu durumda da söz konusu zararın 1.000 dolarlık teminata oranı yine %10 olacaktır.

Örneklerden de görüleceği üzere Forex’te kaldıraç işlem yapmanın sonuçları diğer piyasalardan çok farklı bir mahiyet taşımamakla birlikte, bu piyasada kaldıracın sabit oluşu, işleyişin anlaşılmasını görece olarak kolaylaştırmaktadır. Forex piyasasında 1:10 kaldıraç oranıyla işlem yapan bir yatırımcı, aslında yaptığı işlem bazında kullandığı teminatın 10 katıyla işlem yapmış olur.

Forex’te kaldıraç mekanizmasının nasıl işlediğini daha yakından görmek için kendinize ücretsiz bir GCM Forex Deneme Hesabı oluşturabilir ve 100.000 $ sanal parayla dilerseniz bu piyasayı keşfetmeye hemen başlayabilirsiniz.

Kaldıraçlı İşlem Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Buraya kadar “Kaldıraç sistemi nedir?” sorusuna örneklerle yanıt bulduk. Ancak kaldıraç sisteminin kâr potansiyelini artırdığı gibi, zarar riskini de yükselttiğini unutmamak gerekir.

Kaldıraçlı işlemler yapılmadan önce, ilgili piyasanın nasıl işlediğine ek olarak, kaldıraçlı pozisyonlarda risk yönetimi konusunda da tecrübe sahibi olmak büyük önem taşır.

Kaldıraçlı işlemlerde zarar durumunda pozisyonları sürdürebilmek, ancak teminat seviyesini belirli bir yüzdede tutarak mümkündür. Bu nedenle, kaldıraçlı işlem yaparken en önemli hususlardan biri, teminat durumunun farklı piyasa koşullarında nasıl etkileneceğini önceden hesaplamak ve buna göre bir risk yönetim planı oluşturmaktır.

Örneğin Forex piyasasında, herhangi bir pozisyonda piyasadaki hareket yatırımcı beklentisinin tersine hareket ettiğinde zarara giden pozisyonlar teminat seviyesinin düşmesine sebep olur ve teminat seviyesi belirli bir yüzdenin altına düştüğünde marjin call uyarısı alınır. Marjin call uyarısı, yatırımcının mevcut pozisyon ya da pozisyonlarını gözden geçirmesi veya hesabına para eklemesi gerektiğini gösterir.

Eğer açık pozisyon/pozisyonlardan doğan zarar stop out oranı seviyesine gelirse, bu durumda pozisyon otomatik olarak kapanabilir. Eğer açık pozisyon sayısı birden fazlaysa, kapatma işlemi en zararda olan açık pozisyondan başlanmak suretiyle teminat seviyesi yeniden güvenli teminat seviyesine ulaşana kadar sürdürülür. Bu noktada Forex piyasasında yer alan kâr al (take profit) ve zarar durdur emri (stop loss) gibi otomatik çalışan emir türleri, işlem pratiği tarafında yatırımcılara büyük kolaylık sağlayabilir.

Son olarak kaldıraçlı alım-satım işlem yaparken daha yüksek kaldıraç vaadi dolayısıyla regülasyon dışı firmalara itibar edilmemesi ve işlem yapmak için mutlaka yetkili/lisanslı bir aracı kurum seçilmesi gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır.