Manipülasyon Nedir? Manipülasyondan Korunma Yolları

2020 yılı Ocak ayı itibari ile Borsa İstanbul’da pay senedi yatırımcı sayısında ciddi bir artış trendi oluştu ve 2019 yılsonunda 1,2 milyon olan yatırımcı sayısı, 2022 yılı Haziran rakamları ile 2,5 milyona yaklaşmış bulunuyor. Sevindirici mi? Evet, sevindirici…

Aylık Bazda Yerli Yatırımcı Sayısı ve Portföy Büyüklüğündeki Değişim Kaynak: MKK (Merkezi Kayıt Kuruluşu)

Ancak tasarrufların yeni adreslerinden biri kabul edilen ve şunun şurasında on yılı biraz aşkın bir geçmişi olan kripto para borsasının yurtiçinde 5-6 milyon civarı yatırımcısı olduğu düşünülürse, bu sayı hiç ama hiç yeterli değil. Çünkü tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de Borsa, halkı tasarrufa teşvik etmek ve sermayenin tabana yayılmasını sağlamak gibi birçok önemli işlevlere sahiptir. Bu bakımdan gelişmiş ülkelerin, borsalarının da gelişmiş olması tesadüf değildir.

Tablo 1: Borsaların Piyasa Değeri (2021)

Kaynak: IMF, WFE, TÜİK

Nüfusumuza oranla yatırımcı sayısındaki düşüklüğün yanında; Borsa İstanbul’un gerek piyasa değeri, gerekse piyasa değeri/GSYH nispeti bakımından da, diğer ülkelere kıyasla henüz arzu edilen düzeye ulaşamadığı görülüyor.

Şüphesiz bu durumun sebepleri üzerinde ayrı ayrı durmak mümkün; ancak bu makalemizde sadece ülkemize özgü bir durum olmamakla birlikte, yatırımcı güvenini sarsan bir durum olarak manipülasyon olgusu üzerine eğilecek ve “Borsada manipülasyon nedir?” ve “Borsada manipülasyonlardan nasıl korunur?" soruları ekseninde konuyu olabildiğince kapsamlı bir şekilde irdeleyeceğiz.

Borsada Manipülasyondan Bilginizle Korunun

Evet, “bilgi” ile borsada manipülasyondan büyük ölçüde kendinizi koruyabilmeniz mümkün ve bunun için kalınca kitaplar okumanız gerektiğini söylemiyorum size. Çünkü aslında manipülasyondan korunmak için bilmeniz gerekenler o kadar da çok değil. Öncelikle “Manipülasyon nedir?” sorusunu cevaplamaya çalışalım.

Borsada Manipülasyon Nedir?

Evet! Şimdi sizlere manipülasyonun ne olduğunu ve manipülatif hareketlerin Borsa’da ne şekilde karşımıza çıktığını anlatacak ve hemen sonrasında da nasıl korunabileceğinizi izah edeceğim.

Fakat bundan önce “manipülasyon” ile sıklıkla birbirine karıştırılan “spekülasyon” kavramının aynı anlama gelmediğinin altını çizmeliyim. Hatta o kadar ki, bu iki kavramın muhtevası, Mariana Çukuru’nun dibi ile Everest’in zirvesi kadar birbirinden uzaktır. Zira manipülasyon suçtur, spekülasyon ise normal bir borsacı davranışıdır.

Spekülatörün piyasayı aldatmak gibi bir amacı yoktur; onun yapmaya çalıştığı şey borsa kuralları çerçevesinde piyasa riskini üstlenerek borsadaki fiyat dalgalanmalarından, kısa vadeli alım-satımlarla kazanç sağlamaya çalışmaktan ibarettir ve bu tüm piyasa katılımcılarının en tabii hakkıdır.

Manipülasyon ise mevzuatımızda da geçen karşılığıyla "piyasa dolandırıcılığı"dır. Buna göre manipülasyon, piyasanın sağlıklı ve etkin işleyişini bozmayı amaçlama ve çeşitli yollarla piyasada yapay bir fiyat oluşturmaya çabalayarak bu yolla haksız kazanç elde etmenin peşini kovalama eylemidir.

Borsada Manipülasyon Çeşitleri ve Korunma Yolları

Manipülasyon genel olarak haber ve işlem bazlı olarak ikiye ayrılır. Bir manipülasyon doğrudan işlem bazlı olabileceği gibi, asılsız haberler yoluyla bilgi bazlı da olabilir.

Haber Bazlı Manipülasyon (Bilgi Bazlı Manipülasyon)

"Bir insanda üç şeyi aramalısınız: zekâ, enerji ve dürüstlük. Eğer sonuncusu yoksa ilk ikisini boş verin."

Warren Buffett

Bilinçli bir yatırımcının kendini koruması en kolay manipülasyon türü; haber/bilgi bazlı manipülasyon türüdür. Söylentiler, asılsız ve/veya içi boş haberler, ehil ve yetkili olmayan kimselerin verdiği tavsiye ve analizler bilgi bazlı manipülasyon denilince akla ilk gelen örneklerdir.

Şimdi haber bazlı manipülasyon aracı olabilecek söylentilere bir göz atalım:

• Yüksek oranda bedelsiz sermaye artırımı yapılacak,
• Temettü dağıtılacak,
• Yabancı ortak gelecek,
• Şirket içinden kimseler hisse alıyor/alacak,
• Şirket gayrimenkul satacak,
• Şirket iştirakini satacak,
• Şirket yeni ve yüksek kârlı sektörlere girecek,

ve benzeri türlerde haber ve söylentiler, bazen yatırımcıları yanıltarak, piyasaların dengesini kendi istedikleri yöne doğru bozma ve bu yolla haksız kazanç sağlama maksadıyla yayılmaya çalışılıyor olabilir.

Nasıl Korunuruz?

Herhangi bir sosyal medya ortamında ya da berberde tıraş olurken kulağınıza gelen söylentilere itibar etmeyerek ve duyduğunuz her ne olursa olsun, bunun doğru olup olmadığını resmi ve açık kaynaklardan kontrol ederek haber bazlı manipülasyondan kendinizi kolaylıkla koruyabilirsiniz.

Günümüzde herhangi bir gelişmenin resmi kaynaklarla doğrulanması (haber doğruysa da; haberin niteliğinin sunulduğu biçimde yatırım aracının değerinde "gerçek" bir değişim yaratacak içerik taşıyıp taşımadığının) ya da yanlışlanması son derece kolaydır. Bu noktada iki önemli başvuru kaynağımız var ve bu kaynaklara ulaşmak artık gerçekten çok kolay.

Bu kaynaklarımızdan birincisi Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) ve bu kurum 7/24 çalışıyor. Yürüttüğü görev ise kamuya açıklanması gereken bilgilerin yatırımcılara duyurulmasını sağlamak…

İkinci kaynağımız ise şirketlerin "Yatırımcı İlişkileri" departmanları; yani şirketle ilgili herhangi bir bilgi almak istediğinizde bu departmanlarla çeşitli kanallar vasıtasıyla iletişime geçebilirsiniz.

Bu iki kanalın herhangi birinden onay alınmayan bilgilereyse itibar etmemek en doğrusudur.

Peki, bu yollarla teyidini yapamadığımız bilgiler ya sonradan doğru çıkarsa? Böyle bir durumla karşılaşmak da, bana göre şirketle ilgili son derece olumsuz bir gelişmedir. Çünkü böyle bir durum, şirketin "Kurumsal Yönetim İlkeleri"ne uyumunun zayıf olduğunu ve şeffaflık kaidesine uygun hareket etmediğini gösterir, ki bu da SPK mevzuatına aykırılık teşkil etmektedir.

Bu noktada biz yatırımcılara, yatırım yapma kararı almadan önce, şirketlerin "Kurumsal Yönetim İlkeleri Uyum Raporu"na bakma ve raporda şeffaflık ilkesi de dâhil olmak üzere şirketin kurumsal yönetim ilkelerine uyma konusundaki özenini değerlendirme görevi de düşüyor.

İşlem Bazlı Manipülasyon

Piyasası oldukça sığ 2. el bir cep telefonu olduğunu düşünün, söz gelimi makul fiyatı da 1.000 lira olsun. Şimdi de bu cep telefonunu yan odada oturan arkadaşına veya bir başka yakınına önce 1.100 liradan satan, sonra 1.200 liradan tekrar alan ve bunu telefonun fiyatı yükseliyor izlenimi doğurmak için sürekli tekrarlayan bir kişi olduğunu hayal edin.

İşte bu gibi "danışıklı işlem”ler yaparak piyasada yapay bir fiyatlama oluşturmaya çalışan kişinin amacı, piyasanın ilgisini bu yolla çekerek bundan kendi lehine sonuçlar elde etmektir.

Şimdi de aynı işlemin tersten uygulandığını gözünüzde canlandırın. Bu defa da telefon yine kurgulu bir biçimde önce 900 liraya satılsın, sonra 800'den geri alınsın. Bu durumda, telefona sahip olup satmayı düşünmeyen satıcılar bile, telefonun çok hızlı bir şekilde değer kaybetmekte olduğunu görerek paniğe kapılacak ve satmayı düşünmedikleri telefonu manipülatöre ederinden daha ucuza satmayı düşünebileceklerdir.

Evet, şimdi de cep telefonunu tamamen unutalım ve telefonun bir hisse senedi olduğunu kabul edelim. Hisselerin arkasında bir şirket vardır ve her şirketin de gözle görülür bir faaliyeti ve bu faaliyet neticesinde elde ettiği başarısı ya da uğradığı başarısızlıkları vardır.

Sağlıklı ve etkin bir piyasadaki fiyatlamanın, somut gerekçelerle ve en önemlisi piyasanın kurallarına uygun bir şekilde oluşması gerekir. Fakat telefon örneğindeki gibi fiyatlamanın doğal değil, yapay yolla oluşturulduğu ve arkasında gerçek bir piyasa yerine kurgusal işlemlerin olduğu işlemler, piyasadaki sağlıklı ve etkin işleyişi büyük ölçüde ortadan kaldırır.

Yukarıdaki örnekteki işlemlerin iki ya da birkaç kişi arasında gerçekleştirilmesine "kurgusal işlemler" deniliyor. Fakat işlemler kurgusal olmayıp "kendinden kendine" de yapılmış olabilir. Bu durumda alış ve satış mülkiyette değişiklik yaratmaz fakat bu da yine benzer sonuçlar doğuracak manipülatif bir eylemdir.

İşlem Bazlı Manipülasyondan Nasıl Korunuruz?

Yatırımcının işlem bazlı manipülasyondan korunabilmesi için bu noktada iki tedbirden söz edeceğim.

İlk olarak, özellikle yeni başlayan yatırımcıların sığ piyasalardan uzak durmalarının kısmi anlamda korunma sağlayacağını düşünüyorum. Zira manipülatörlerin kendileri için müsait zemin olarak gördükleri yatırım araçları genellikle işlem hacmi düşük, derinliği az, kısacası sığ piyasa ortamları oluyor.

Bu noktada deneyimsiz yatırımcıların, görece olarak derinliği daha yüksek olan ve tamamı "Yıldız Pazar" hisselerinden seçilen Bist30 Endeksi; yine tamamı "Yıldız Pazar" hisselerinden seçilen ve Ortalama FDP PD (Fiili dolaşımdaki pay piyasa değeri) ve günlük ortalama işlem hacmi yüksek, banka olmayan 10 şirket payından oluşan Bist Banka Dışı Likit 10 veya banka paylarından seçilen Bist Banka Likit 10 Endeksi veya yine tamamı ya da tamamına yakını  "Yıldız Pazar" hisselerinden seçilen ve “günlük ortalama işlem hacmi” verisinin de dikkate alındığı Bist100 endeksi hisselerinde kalmaları büyük oranda manipülasyondan korunmaları yönünde bir tedbir olarak düşünülebilir. Bu önerimi, koronavirüsten kısmen korunabilmek adına maske takmaya ya da sığ hisselerle aranıza sosyal mesafe koymaya benzetilebilirsiniz.

Diğer bir önerim ise, herhangi bir açıklayıcı gerekçe olmaksızın, olağan dışı fiyat ve miktar hareketleri görülen hisselere şüpheyle yaklaşılması yönünde olacak…

Üst üste, aşağı ya da yukarı yönde ve çok sert hareket eden hisselere dikkat edilmeli ve bu tür hisselerin verdiklerini, çok hızlı geri alabileceği akıldan çıkarılmamalıdır.

Diğer taraftan, bu gibi durumlar sonrasında, bu gibi hisselerin alım-satımlarına SPK tarafından volatilite bazlı tedbirlerin uygulamaya geçirilmesi de, yatırımcılara bir tür uyarı mahiyetindedir.

Son olarak, derinlik-kademe ve takas analizi yapmak da olağan dışılığı sezmek anlamında yarar sağlayabilir. Çoğu tecrübeli profesyoneller manipülasyon olma ihtimali içeren hareketleri takas hareketlerindeki gariplikten yola çıkarak sezinleyebilir.

Bu noktada dikkat edilmesi gereken noktalardan bazıları ise şunlardır:

• Bir ya da birkaç kurum üzerinden girilen emirlerin, işlem hacminin büyük bir oranını teşkil etmesi,
• Düşük işlem hacmiyle fiyatların sert ve olağan dışı şekilde hareketlenmesi,
• Birbirleriyle eşleşmeye uygun yüklü ve yakın miktarda alım ve satım emirlerinin yakın zamanlı olarak verilmesi ve bu sırada fiyatların yükselmesi ya da düşmesi,
• Dağınık hisselerin bir ya da birkaç kurum üzerinde belirgin şekilde toplandığının gözlenmesi,
• Yükselişlerde satışların aracı kurumlar arasında dağınık, alışların ise birkaç kurumda yoğunlaşmış olması,
• Düşüşlerde alışların aracı kurumlar arasında dağınık, satışların ise birkaç kurumda yoğunlaşmış olması,
• Seans sonlarına doğru birkaç hesap üzerinden kapanış fiyatını etkilemeye yönelik emirler verilmesi,
• Bir ya da birkaç kurum üzerinden fiyatları sıkıştırmaya yönelik olabileceği izlenimi veren mevcut işlem seviyelerinin bir ya da birkaç kademe alt ve üstlerinin sürekli olarak kapatılması.

GCM Yatırım Farkıyla, Borsa İstanbul’da Yatırım Yapın

Geleceğinizin inşasına bugünden başlayın ve yarınlarınıza yatırımı, yarına ertelemeyin.

Öyleyse şimdi siz de GCM Yatırım’da kendinize bir Yatırım Hesabı açtırın ve tasarruflarınızı Borsa İstanbul’da değerlendirin.

Üstelik borsa hesabınız açılana kadar, dilerseniz GCM Yatırım’ın sunduğu eşsiz ayrıcalıktan siz de faydalanabilir ve kendiniz için ücretsiz bir “Demo Hisse Hesabı” oluşturarak 100.000 TL sanal parayla Borsa İstanbul’da yatırım yapmanın nasıl bir his olduğunu deneyimlemeye başlayabilirsiniz.

GCM Yatırım ile Borsa Yatırımı Yapmak İçin Ücretsiz Demo Hesabınızı Şimdi Oluşturun