Repo Nedir?

Repo teriminin İngilizce açılımı Repurchase Agreement’tır; ki bu Türkçe’de geri alım anlaşması anlamına gelir. Dolayısıyla “Repo ne demek?” ya da “Repo nedir?” sorularını, yalnızca terimin açılımından yola çıkarak kısaca “geri alım taahhüdü ile satım işlemidir” şeklinde cevaplayabiliriz.

Elbette Repo işleminin kendine ait kuralları vardır. Repo’da geri alım taahhüdü ile satışı gerçekleştiren varlık bir menkul kıymettir ve Repo işlemine konu menkul kıymet önceden belirlenen bir fiyattan ileriki bir tarihte tekrar geri alma vaadi ile satılır. Daha açık bir ifadeyle, Repo işlemini gerçekleştiren taraf, işlemin başlangıç valöründe belirli bir fiyattan sattığı menkul kıymeti, işlemin bitiş valöründe, başlangıçta üzerinde anlaşılan fiyattan geri alır.

Tipik bir Repo işlemine ait adımlar şunlardır.

• Sözleşme tarihi, işlemin yapıldığı tarihtir.
• Repo- Ters Repo işlemine konu olan menkul kıymet, işlem sırasında üzerinde anlaşılan bir fiyat üzerinden karşılıklı alınıp satılır. (Repo yapan satıcı-Ters Repo yapan alıcıdır.)
• Kıymetin geri alım fiyatı, satış işleminin yapıldığı tarihte her iki taraf için de bellidir. 
• İşleme taraf kuruluşlar, işlem vadesinde kıymeti geri satın almayı ve satmayı karşılıklı olarak taahhüt ederler.

Yukarıda bahsettiğimiz gibi bir Repo işlemlerine konu olabilecek menkul kıymetler, gelire endeksli senetler ve gelir ortaklığı senetleri dâhil olmak üzere yurt içinde veya yurt dışında ihraç edilmiş kamu borçlanma araçları (Devlet Tahvili/Hazine Bonosu vb.) olabilir. Ayrıca bunlar dışında repo ve ters repo işlemlerine konu olabilecek menkul kıymetler, ilgili yasal düzenlemede sıralanmıştır.

Ters Repo Nedir?

Piyasalarda ya da hayatın herhangi bir alanında yapılan tüm satışların, doğası gereği aynı zamanda bir de alış işlemini doğuracağını hepimiz biliriz. Çünkü satıcısı olmayan bir alış işlemi olamayacağı gibi, alıcısı bulunmayan bir satış işleminin gerçekleşmesi de düşünülemez. Buna benzer şekilde, yapılan tüm geri alım taahhüdü ile satış işlemi, karşı tarafta doğal ve zorunlu olarak geri satım taahhüdü ile alış işlemi yapan birinin varlığını gerektirir. Bu yüzden Ters Repo, geri satım taahhüdü ile alım işlemidir.

Ters Repo, Repo işlemi yaparak menkul kıymeti vadesi üzerinde önceden kararlaştırılmış geçici bir süreliğine satan kimseye karşı, yine aynı süre için söz konusu menkul kıymeti alan ve belirlenen süre sonunda Repo yapan tarafa tekrar satmaya söz veren taraftır. Ki bu tanımlama, aslında Repo işlemine, karşı tarafın (alıcı-fon arz eden) gözüyle bakmaktan başka bir şey değildir.

Ters repo yaparak süreli alış yapan kimse, Repo yapan tarafın kısa vadeli fon talebine, kısa vadeli fon arzıyla karşılık vermiş demektir. Bu yüzden Ters Repo sahibi, bu işleminin sonucunda kısa vadeli bir faiz getiri elde edecektir.

Repo'nun Amacı Nedir?

Repo ve Ters Repo’nun amacı, Repo yapan açısından kısa vadeli fon açığının giderilmesiyken; Ters Repo yapan açısından ise, elde bulunan kısa vadeli fon fazlasını güvenilir bir yerde faiz getirisi sunacak şekilde değerlendirmektir.

İşin teknik ve hukukî arka plan farklılıklarını ihmal ederek düşündüğümüzde, Ters Repo yapmak suretiyle tasarruflarını Repo’da değerlendiren kişilerin yaptığı bu işlem, eldeki paranın vadeli mevduat hesabında tutularak faiz getirisi elde edilmesi ile aynı mantık üzerine kuruludur.

Repo-Ters Repo işlemlerinin vadesi, vadeli mevduat hesaplarına göre genelde daha kısadır, ancak bazı vadeler için, yatırımcı her iki yatırım alternatifini de kullanabilir. Örneğin 1 aylık bir faiz getirisi elde etmek isteyen bir kimse için, paranın 1 aylık vadeli mevduat ve 1 aylık Repo’da değerlendirmesi iki ayrı seçenektir. Hangisinin daha avantajlı olacağı ve dolayısıyla tercih edilmesinin daha uygun olduğu, o anki şartlara göre yatırımcı tarafından incelenmelidir.

Tüm bunların haricinde repo ve vadeli mevduat arasındaki farklar bakımından önemli bir husus da, yatırılan paranın güvencesi noktasında karşımıza çıkmaktadır. Bilineceği üzere, vadeli mevduatlara yatırılan fonlar, belirli bir tutara kadar sigorta kapsamındadır. Ancak Repo-Ters Repo işlemlerinde güvence unsuru vadeli mevduatlardan farklı olarak doğrudan Repo- Ters Repo işlemine konu menkul kıymetin kendisi olmaktadır.

Son olarak Repo’da kullanılan menkul kıymetler, genelde kamu borçlanma senetleri olduğu için, bu noktada geri ödenmeme ya da karşı taraf riskinin diğerine göre çok daha düşük olacağı söylenebilir.

Repo Hesaplaması Nasıl Yapılır?

Repo işlemlerinde faiz hesaplaması son derece basittir. Nasıl yapıldığını görmek için örnek bir günlük repo hesaplama işlemi yapalım. Kullanacağımız formül şu olacak:

A: Anapara

n: Yüzde Cinsinden Yıllık Repo Faiz Oranı

t: Vade

Şimdi elimizde 100.000 lira olduğunu ve bu parayı Repo faiz oranının %10 olduğu bir ortamda 1 geceliğine Repo’da (Ters Repo yaparak)  değerlendirdiğimizi düşünelim. Bu durumda değerleri formülde yerine koyarak Repo getirisini şu şekilde hesaplayabiliriz:

Burada bulduğumuz 27,39 TL, %10 faiz oranından 1 günlük, yani gecelik Repo’nun getiri tutarıdır. Ancak bu hesaplama bize herhangi bir vergi kesintisi yapılmadan işleyen brüt faiz getirisini verir. Bu yüzden Repo net faiz getirisini hesaplamak için, bulduğumuz bu brüt getiriden, ayrıca stopaj miktarını da düşmememiz gerekir.

2022 yılı için Repo gelirlerinde gerçek tam mükellef kişilere uygulanan stopaj oranı %15’tir.

Bu oranı esas alarak brüt Repo getirisine stopaj uyguladığımızda net Repo getirisini;

olarak buluruz.

Sonuç olarak bu şartlarda 100.000 TL anaparasını Repo’da değerlendiren bir yatırımcının, vade sonunda alacağı geri ödeme tutarı net olarak 100.023,29 TL olacaktır.

Repo Oranları Neye Göre Belirlenir?

Repo oranları neye göre belirlenir sorusu, bizleri piyasa faizlerini etkileyen faktörler nelerdir soruna götürür. Parayı burada bir meta, faizi de onun kirası olarak ele alacak olursak, elbette bu soruyu, Repo oranları arz ve talep koşullarına göre belirlenir şeklinde yanıtlayabiliriz. Diğer yandan söz konusu bu arz ve talep de; örneğin, enflasyon, döviz kuru, uluslararası faiz oranları, kamu iç borçlanması ihtiyacı ve güveni gibi unsurlardan da şüphesiz etkilenecektir.

Ancak bu noktada, piyasadaki faiz oranını, tüm faiz oranlarının birbiriyle etkileşim içerisinde olduğu gerçeğini akılda tutmak kaydıyla, tek ve değişmez bir oran olarak anlamak doğru olmaz.

Ülkemizde bankalarının bankası olarak tanımlayabileceğimiz T. C. Merkez Bankası bir hafta vadeli repo işlemlerine uygulanan faiz oranını belirler ve bu faize “politika faizi” denir. Politika faizi sayesinde Merkez Bankası, piyasadaki kısa vadeli likidite açığı/fazlası görmesi durumuna göre Repo veya Ters Repo yaparak aksiyon alır. Öncelikle söz konusu politika faiz oranının, tüm piyasalar için bir çıkış noktası olacağını ya da önemli bir gösterge niteliği taşıyacağını söylemek yanlış olmayacaktır.

Ayrıca Borsa İstanbul çatısı altında kurumsal yatırımcıların işlem yaptığı Repo-Ters Repo Pazarı vardır ve buradaki Repo - Ters Repo oranları da karşılıklı emir teklifleriyle serbest piyasa koşulları altında belirlenir.

Son olarak bireysel yatırımcılar için en önemli Repo oranlarının, finansal kurumların müşterilerine sunmuş olduğu Repo oranları olduğu söylenebilir ve bu Repo oranları da, yine mevcut piyasa koşullarının etkisi altında ve birbiriyle rakip olmaları dolayısıyla etkileşim hâlinde olmakla birlikte, kurumdan kuruma farklılık göstermektedir.

Repo İşlemlerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?

Repo işlemleri için dikkat edilmesi gereken en önemli unsurun elde edilen nominal getirinin reel getiri ile aynı anlama gelmeyeceğinin bilinmesidir. Nominal ve Reel Getiri arasındaki ayrım, esasında sadece Repo - Ters Repo işlemlerine özgü olmayan ve tüm yatırımlarda dikkat edilmesi gereken temel bir faktördür.

Nominal ve Reel Getiri arasındaki ayrımının zihnimizde netlik kazanabilmesi için yine bir örnek düşünelim. Ancak önce Reel Getiri formülünü yazalım:

Diyelim ki Repo faiz oranları %10, buradaki faiz oranı yıllıktır ve bize Nominal Faiz/Getiri oranını gösterir. Bunun dışında, beklenen 1 yıllık enflasyon oranın da %5 olduğunu kabul edersek, bu durumda Reel getiriyi;

Elbette bu formülde beklenen enflasyon yerine, doğrudan gerçekleşen enflasyon verisi de kullanılabilir. Ancak elde edilecek faiz getirisi geleceğe ait olduğu için bu tür hesaplamalarda beklenen enflasyon verisinin kullanılması daha yerinde olacaktır.