Sukuk (Kira Sertifikaları) Nedir? İslami Finans Sistemi İçindeki Yeri

Sukuk'un Tanımı ve İslami Finans Sistemi İçindeki Yeri

Arapçada sukuk, sakk kelimesinin çoğuludur ve sertifikalar manasına gelir. Diğer taraftan, bir finansal araç olarak “Sukuk ne demek? sorusunun cevabı, İslami Finans Kurumları Muhasebe ve Denetim Organizasyonu’na (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial – AAOIFI) göre şöyle verilmiştir: “Sukuk, maddi varlıkların, intifa haklarının ve hizmetlerin mülkiyetinde veya belirli projelerin veya özel yatırım faaliyetinin varlıklarında bölünmemiş payları temsil eden eşit değerde sertifikalardır.”

Faizsiz finansman ve faizsiz yatırım aracı olarak İslami finans ilklerine uygun olan ve İslami finans sistemi içerisinde önemli bir yere sahip olan sukuk’un; mudaraba, muşaraka, murabaha, salam gibi çeşitleri bulunur. Yine bir sukuk türü olan icare sukuk’lar ise, en çok kullanılan sukuk çeşitlerinden biridir ve icare sukuk’lar, kira sukuk’ları veya kira sertifikaları olarak da bilinir.

Kira sertifikaları, her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla varlık kiralama şirketi tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymettir.

İcare, mal sahibine ödenen kira anlamı gelir ve icare sukuk’ların işleyişi, büyük ölçüde finansal kiralama mekanizmasına (leasing) benzer. İcare sukuk’larda, kiracıya kiralama periyodu sonunda kiralanan varlığı alma hakkı da tanınmaktadır. İcare sukuk’a konu olan varlık için kira getiri oranı (kâr payı) ise anlaşmaya bağlı olarak sabit veya değişken olabilmektedir.

Sukuk uygulamaları, İslam dünyasında ilk kez 2001 yılında Malezya Hükümeti tarafından 500 milyon dolar tutarında sukuk ihracı ile gerçekleştirilmiştir. İhraç edilen bu sukukların, % 51'i Körfez ülkelerinde, % 30'u Asya'da, % 15'i Avrupa'da ve % 4'ü de ABD'de satılmıştır.

IIFF’nin (International Islamic Financial Market) 2022 Ağustos raporuna göre, 2021 senesinde küresel sukuk ihracı bir önceki yıla göre %7,72 oranında artarak 188 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2015 yılında 67,8 milyar dolar olan küresel sukuk ihraç hacmi, özellikle 2015 yılından itibaren her sene artış göstermiştir. Diğer yandan 2001 yılından 2021’e kadar global düzeyde yapılan sukuk ihraç miktarı ise, 1,6 trilyon dolardır.

Sukuk Hesaplama Yöntemleri ve Getiri Hesaplaması

Sukuk nedir? sorusundan sonra en çok merak edilenlerin başında, “Sukuk getiri hesaplaması nasıl yapılır?” sorusu geliyor. Sukuk, birçok yerde varlığa dayalı tahvil olarak tanımlanır. Bu yüzden sukuk getirisi hesaplaması da, sabit getirili sukuk’lar için, sabit faizli tahvillerin getiri hesaplamasında kullanılan yöntemle yapılabilir.

Örneğin net dönemsel getirisi %8 olan ve nominal değeri 100 TL olan sukuk’un, vadesinin bitimine 3 yıl kalmıştır. Söz konusu sukuk’un dönemsel ödeme sıklığı yılda 1 keredir ve piyasada 105,35 liradan satın alınmıştır. Buna göre vadeye kadar getiri şu formüle göre;

%6 olarak bulunabilir. Dolayısıyla örneğimizdeki sukuk’u satın alan yatırımcının, sukuk yatırımından elde edeceği vadeye kadar getiri oranı %6 olacaktır.

Eğer yatırımcı söz konusu sukuku vadesinden önce satacak olursa, bu durumda getiri miktarı da, satış fiyatı ile alış fiyatı arasındaki farka ilaveten, söz konusu sukuk’un elde tutulduğu müddet boyunca sağlanan dönemsel ödemelerin toplamı kadar olacaktır.

Sukuk İhracı ve Varlık Endeksli Sukuk Nedir?

Sukuk ihracı, bir sukuk’un ilk satış sürecini ifade eder.  Kira sukukları, varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilir. Varlık kiralama şirketleri münhasıran kira sukuku ihraç etmek üzere anonim şirket şeklinde kurulmuş olan bir sermaye piyasası kurumudur.

Varlık kiralama şirketleri tarafından yurt içinde ihraç edilen sukuklar Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde elektronik ortamda kayden hak sahipleri bazında izlenir. (III-61.1, 17. Madde, 1. Fıkra) Sukuk ihraçları, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılmak suretiyle yapılabilir. Halka arz edilerek satılan kira sukuk’larının Borsa’da işlem görmesi zorunludur. (III-61.1, 10. Madde, 4. Fıkra )

Varlık kiralama şirketleri sukuk ihracı ile kaynak kuruluşun (fon talep eden), varlık kiralama şirketine devrettiği varlıkları finanse eder. Bu sayede kaynak kuruluş, varlığa dayalı olarak finansman sağlamış olur. Ardından kaynak kuruluş, varlık kiralama şirketine devrettiği varlığı yeniden kiralar ve bu kira gelirleri, payları oranında sukuk sahiplerine aktarılır. Vade bitiminde ise, kiralanan varlık, kaynak kuruluşa yeniden devredilir ve bu devir sırasında varlık kiralama şirketi tarafından sağlanan gelir, sukuk’ların itfası (nominal değer üzerinden yapılan son ödeme) için kullanılır.

Sukuk’lar endekslendiği esasa göre; proje, bilanço ve varlık endeksli olmak üzere üç gruba ayrılır.

Varlık endeksli sukuk’larda, bir varlıktan elde edilebilecek gelir, sukuk ihracı yoluyla yatırımcılara aktarılır. Arsa veya arazi türünden bir gayrimenkulün gelirine bağlı olarak ihraç edilen sukuk’lar, varlık endeksli sukuk kategorisindendir. Örneğin Malezya'nın 2002 yılında 600 milyon dolar büyüklüğünde gerçekleştirdiği sukuk ihracında, söz konusu varlık hükümete ait bir araziydi.

Sukuk Yatırımı Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yapılan sukuk ihraçları ve ihraç edilen sukuk’lara ait detaylar KAP (Kamuyu Aydınlatma Platformu) üzerinden duyurulur. Sukuk yatırımı yaparken dikkat edilmesi gereken bazı faktörler şunlardır:

• Sukuk getiri oranı (Kâr Payı): Sukuk’ların getiri oranları, ihraç sırasındaki piyasa koşullarına; ihraççının kredi notuna ve sukuk’ların ödeme yükümlülükleriyle ilgili bir garantör olup olmadığına bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu yüzden yatırım yapılacak sukuk’ların getiri oranları önceden incelenmedir.
• Kâr payı ödeme sıklığı ve türü: Sukuk’ların kâr payı ödeme (kupon ödeme) sıklığı ve kâr payı ödeme türleri (değişken veya sabit) de birbirinden farklıdır. Sukuk yatırımı yaparken, hangi ödeme sıklığı ve türünün ihtiyaca daha iyi cevap vereceği değerlendirmelidir.
• Sukuk vadesi: Piyasa şartlarına göre, uzun vadeli sukuk’ların, kısa vadeli olanlara göre getiri oranı daha yüksek olabilir. Ancak uzun vadeli sukuk’ların ikincil piyasa fiyatlarının, piyasa dalgalanmalarına hassasiyeti daha yüksek olacaktır.
• Kredi notu: SPK (Sermaye Piyasası Kurulu), sukuk ihracı yapan varlık kiralama şirketinin veya kaynak kuruluşun (fon kullanıcısı) kredi derecelendirilmesini talep edebilir. İhraççı veya kaynak kuruluşun kredi notlarına bakılarak, bu husus hakkında fikir sahibi olunmalıdır.

Sukuk'un Avantajları, Riskleri ve Konvansiyonel Tahvillerden Farkları

Sukuk’lar İslami tahvil veya İslami bono olarak da bilinirler; çünkü sukuk’lar da, tahvil ve bono türünden bir borçlanma aracı gibi; yatırımcıya orta ya da uzun vadeli, sabit veya değişken getiri sağlayan bir finansal araçtır. Ayrıca sukuk’lar da, tahvil ve bonolarda olduğu gibi, yatırımcılara istenildiği takdirde ikincil piyasada vade tarihinden önce nakde dönüştürülebilme imkânı tanımaktadır. Tüm bu benzerliklerine rağmen tahviller borçlanmaya dayalı bir enstrümandır; sukuk ise varlığa dayalı bir menkul kıymettir.

Sukuk’ların avantajları, faizden kaçınan yatırımcılara, tahvil ve bono türünden sabit getirili menkul kıymet sınıfındaki araçlara alternatif olarak, İslami finans ilkelerine uygun ve belirli bir varlığa dayalı sabit ya da değişken getiri sunmasıdır. Sabit getiri sunan sukuk’un, vade bitimine kadar elde tutulduğu takdirde, ne kadar nominal getiri sağlayacağı önceden hesaplanabilir. Diğer taraftan sukuk fiyatlarının ikincil piyasa fiyatları, o anki piyasa şartlarına göre dalgalanma gösterir. Bu yüzden vadesinden önce satılan sukuk, sermaye kazancı sağlanabileceği gibi, sermaye kaybına da sebep olabilir.

Sukuk Yatırımı Yapmak İçin Hangi Platformlar ve Kurumlar Kullanılabilir?

Yatırımcılar, halka arz edilmek suretiyle ihraç edilen kira sukuk’larını, ihraca aracılık eden kurumlar vasıtasıyla satın alabilirler.

Halka arz edilmek suretiyle ihraç edilen kira sukuk’ları, Borsa İstanbul Borçlanma Araçları Piyasası’nda işlem görmesi zorunludur. Dolayısıyla, kira sukuku yatırımcıları, sukuk yatırımını doğrudan ikincil piyasa üzerinden yapabilecekleri gibi, yine bu piyasa yoluyla, ellerindeki sukuk’ları vadesi dolmadan da nakde dönüştürebilirler.