Valör Nedir? Valör Tarihi ve Hesaplama Yöntemleri

Finans dünyası, her disiplin gibi kendine özgü terimlerle dolu bir alandır ve bu terimler, piyasaların işleyişi anlamak ve tam bir finansal okuryazarlık seviyesine ulaşabilmek için oldukça önemlidir.

Bu terimlerden biri olan “valör,” yabancı kökenli bir kelime olduğu için kulağa biraz karmaşık gelebilir, ancak aslında oldukça basit bir anlam taşır.

Valör terimi genel olarak bir işlemin sonuçlandığı tarihi tanımlamak için kullanılır. Peki, valör sadece bir tarih mi ifade eder, yoksa yapılan işlemin kendisi için de bir anlamı da var mıdır? Şimdi bu yazıda bu soruya yanıt bulmak için, valörün önemini ve finansal işlemlerdeki rolünü birlikte keşfedeceğiz.

Valör Nedir?

Valör tarihi (value date), bankacılık ve finans alanında, işlem talimatı ile işlemin fiilen gerçekleşeceği tarih arasındaki farkı belirtir ve işlemlerin sonuçları üzerinde önemli etkiler yaratabilir.

Valör Tanımı ve Kökeni

Valör terimi, Fransızca "valeur" (değer, kıymet) kelimesinden türetilmiştir ve bu kelimenin kökeni Latince "valor" (güç, etkinlik, kıymet) kelimesine dayanır. 

Günümüzde, valör, üzerinde anlaşma sağlanan bir işlemin, fiilen yerine getirileceği tarihi ifade eder. Örneğin, bir yatırımcı, yatırım fonu satın aldığında, fon alım valörü, işlemin alış tarihinden ne kadar süre sonra gerçekleşeceğini gösterir.

Bankacılık ve Finans Dünyasında Valör

Valör, finansal işlemlerin sonuçlanması ve fonların serbest bırakılmaya başlanacağı tarihi tanımlar. Bankacılıkta, örneğin bir çek tahsilatında, alıcının hesabına geçici bir kredi verilir ancak ödeme yapan bankadan fonların gelmesi birkaç gün sürebilir. Bu süre zarfında, nakit akışı riskini minimize etmek amacıyla fonlar bloke edilir ve belirlenen valör tarihinde alıcıya tam erişim sağlanır.

Finansal piyasalarda ise valör, işlemlerin takas tarihini ve faiz hesaplamalarının başlama zamanını düzenler. Özellikle tahvil ve bono işlemlerinde, valör, faiz ödemelerinin başlayacağı tarihi belirler. Valör, finansal sistemde operasyonel etkinliği sağlamak ve piyasa düzenini korumak açısından kritik bir unsurdur.

Valör Tarihi Nedir?

Valör tarihi, bir işlemin sonuçlandığı tarihi ifade eder. Ancak, işlemin yapıldığı tarih ile sonuçlandığı tarih aynı olmayabilir. Bu nedenle, işlem tarihinde belirtilen T+0 (işlem günü) sonrası işlemin tamamlanacağı tarih, genellikle T+1 veya T+2 olarak belirtilir ve bu tarih "valör tarihi" olarak adlandırılır.

Örneğin bir yatırım fonunun alış valörü T+0 ise, söz konusu fondan yapılan alımlar ileri fiyatlama (talimatın verilmesini takip eden ilk hesaplamada bulanan katılma payı fiyatı) ile T+0 gününde gerçekleşecektir. Ancak burada valör atlama denilen bir uygulama da son konusu olabilir. Buna göre söz konusu fonda örneğin son işlem saati olarak 13.30 ibaresi bulunuyorsa, bu durumda 13.30’dan sonra verilen emirler için valör T+1 olacaktır. 

Ayrıca yatırım fonlarında alış ve satış valörü arasında fark olabilir ve para piyasası fonları gibi bazı fon türlerinde, ileri fiyatlama uygulaması yapılmaz.

Valör Tarihinin Bankacılık İşlemlerindeki Rolü

Bankacılık işlemlerinde valör, bir işlemin ne zaman gerçekleşeceğini ve dolayısıyla ilgili kazancın veya transferin ne zaman geçerli olacağını gösteren kritik bir kavramdır. 

Örneğin, vadeli mevduat hesaplarında valör tarihi, yatırılan fonların faiz işlemeye başlayacağı tarihi ifade eder. Bu tarih genellikle işlem gününe (T+0) veya takip eden iş gününe (T+1) denk gelir.

Benzer şekilde, para transferi işlemlerinde de valör, fonların göndericiden alıcıya ne zaman geçeceğini belirtir. Havale işlemleri genellikle aynı gün (T+0) gerçekleşirken, EFT işlemleri bankaların çalışma saatlerine bağlı olarak aynı gün veya bir sonraki iş günü (T+1) valör tarihi ile tamamlanabilir. Bu bakımından valör tarihinin, işlem süreci ve nakit akışının tamamlanması açısından önemli bir rolü vardır.

Spot Valör Nedir?

Spot valör, finansal piyasalarda spot bir işlemin ödeme veya teslimat tarihini ifade eder. Bu kavram, özellikle forex işlemlerinde yaygın olarak kullanılır. Spot işlemlerde valör tarihi genellikle iki iş günü sonrası (T+2) olarak belirlenir. Örneğin, bir forex işlemi pazartesi günü yapılmışsa, ödeme ve teslimat çarşamba günü gerçekleşir. Aynı şekilde, borsada yapılan hisse senedi işlemlerinde de Türkiye’de T+2 valör uygulanır. Yani, hisse senedi alım-satımı yapıldıktan iki iş günü sonra ödeme ve teslimat tamamlanır.

Uluslararası literatürde, "spot valör" terimi yerine daha çok "spot settlement" veya "spot date" gibi terimler kullanılır. 

Valörlü İşlemler ve Uygulama Alanları

Valör, finans piyasalarında ve bankacılık işlemlerinde geniş bir uygulama alanına sahiptir. Dolayısıyla bir işlem yaparken valör tarihinin bilinmesi, işlemlerin gerçekleşme mekanizmasını ve işlem neticesine nakit akışının ne şekilde gerçekleşeceğini anlamak açısından önemlidir.

Vadeli Mevduat Hesaplarında Valör

Bir müşterinin faiz geliri elde etmek maksadıyla vadeli mevduat hesabına para yatırdığını düşünelim. Bu işlemin valör tarihi, hesaba faiz işlemesinin ne zaman başlayacağını gösterir. Örneğin 1 Ocak’ta hesaba yatırılan para, eğer T+1 valörlü ise, 2 Ocak’tan itibaren faiz kazandırmaya başlar.

Uluslararası Para Transferlerinde Valör

Uluslararası para transferleri genellikle SWIFT ağı üzerinden gerçekleştirilir ve SWUFT valör tarihi havale veya EFT işlemlerine göre daha uzun olabilir. Ancak bu da bankadan bankaya ve kullanılan döviz cinsine göre farklılık gösterebilir. Diğer yandan örneğin SWIFT GPI işlemleri geleneksel SWIFT işlemlerine göre daha kısa valörlü olabilir.

Hisse Senedi İşlemleri

Borsada işlem gören hisse senetleri için T+2 valör kuralı uygulanır. Bu, alım işlemlerinde hisse senetlerinin yatırımcının portföyüne geçişinin, satış işlemlerinde ise nakit akışının işlem tarihinden iki iş günü sonra gerçekleşeceği anlamına gelir. Örneğin, pazartesi günü yapılan bir hisse alım veya satım işlemine ilişkin takas işlemi çarşamba günü tamamlanır.

Valör Nasıl Hesaplanır?

Tahvil gibi borçlanma araçları veya mevduat gibi yatırım ürünlerinde faiz hesaplanırken valör tarihi dikkate alınmalıdır. Valör, faiz işletilmeye başlanacak tarihi belirler ve getirinin doğru hesaplanmasında kritik öneme sahiptir. Aynı şekilde, yüksek tutarlı para transferlerinde de valör tarihi, nakit akışının planlanması açısından önemlidir. Bu durum, özellikle kurumlar arası ödemelerde ve likidite yönetiminde etkili bir rol oynar.

Vadeli Hesaplarda Faiz Getirisi Hesaplama

Vadeli mevduat hesaplamasında net faiz geliri, valör başlangıcı (faiz işlemeye başladığı tarih) dikkate alınarak hesaplanır. Ancak bu tarih, paranın yatırıldığı tarih ile aynı olmayabilir. Bazı bankalar yatırılan tutara faiz işlemeye bir sonraki iş günü (T+1) başlar. Bu yüzden hesaplamada dikkate alınması gereken formül şu şekildedir:

Net Faiz = (Anapara × Faiz Oranı × (Valör Sonu − Valör Başlangıcı)) ÷ (365 × 100)

Örneğin %12 yıllık faiz oranından 100.000 TL 1 Ocak valör başlangıcı olmak üzere 31 Ocak tarihine kadar vadeli mevduata yatırılmış olsun. Bu durumda faiz getirisi şöyle hesaplanacaktır:

• Net Faiz = (10.000 TL × %12 × (31 − 1)) ÷ (365 × 100)= 986,30 TL

Eğer valör tarihi bir gün ileri alınarak 2 Ocak olarak belirlenirse, faiz getirisi şu şekilde değişir:

• Net Faiz = (10.000 TL × %12 × (31 − 2)) ÷ (365 × 100)= 953,42TL

Bu durumda, +1 günlük valör, faiz getirisini 986,30 TL − 953,42 TL = 32,88 TL etkilemiştir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta şudur: Her iki durumda da paranın mevduatta kalış süresi aynı olmasına rağmen, aradaki fark yalnızca valör başlangıç tarihinden kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla valör başlangıcı tarihi ileri alındıkça, faiz hesaplamasına dâhil edilen gün sayısı azalacağından, elde edilen faiz geliri de düşmektedir. 

Valör ile İlgili Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Hem bankacılık hem de finans sektöründe yapılan işlemlerin çoğunda, valör önemli bir rol oynamaktadır ve valörlü işlemler pratikte önemli sonuçlar doğurabilir.

İlk olarak, bankacılık işlemlerinde valör, işlem talimatı ile işlemin gerçekleşeceği tarih arasındaki farkı ifade eder. Örneğin, bir vadeli mevduat işleminde faiz hesaplaması için esas alınan tarih, işlem tarihi değil, valör başlangıç tarihi olacaktır ve iki tarih aynı olmayabilir. Aynı şekilde, para transferi işlemlerinde de valör, nakit akışının zamanlaması ve paranın zaman değeri açısından kritik bir faktör olarak dikkate alınmalıdır.

Yatırım fonlarında ise alış ve satış işlemleri için valör tarihleri farklı olabilir ve özellikle ileri fiyatlama uygulaması olan fonlarda, işlem valörünün, fon alım/satımının gerçekleşme fiyatını etkileyeceği bilinmelidir.

Forex piyasasında swap işlemleri söz konusu olduğunda valör tarihinin etkisi önemlidir. Örneğin, T+2 valörlü çiftlerde, Çarşamba gününden Perşembe gününe taşınan açık pozisyonlara, takas hafta sonunu kapsadığı için 3 günlük swap gelir/gideri yansıtılır. Bunun nedeni, valör tarihinin hafta sonuna denk gelmesidir.

Hisse senedi işlemlerinde de, benzer şekilde T+2 valörü geçerlidir. Bu, hisse alımlarının ve satışlarının takas işlemlerinin, işlem tarihinden 2 iş günü sonra gerçekleşmesi ve nakit akışının da bu tarihe göre yapılması anlamına gelir.

Ayrıca, resmi tatillerin etkisi de, valörle ilişkili olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, pazartesi günü yapılan bir hisse satışı işleminde, normalde çarşamba günü nakit aktarımı yapılır. Ancak, çarşamba günü resmi tatil olması durumunda, nakit aktarımı resmi tatil bitimi sonrasındaki ilk iş gününe ertelenir.