Yatırım Fonu Nedir?

Yatırım fonları, tasarruf sahiplerinden toplanan paraların yatırıma yönelik olarak profesyonel yönetici/yöneticiler tarafından riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre yönetildiği mal varlıklarıdır. 

Yatırım fonlarının bir mal varlığı oluşu, katılma payı sahiplerinin, örneğin hisse senedi sahipliğinde olduğu gibi yönetime katılma hakkı benzeri ortaklık haklarına ait haklara sahip olmadığı anlamına gelir.

Yatırım fonları;  

• hisse senetleri, 
• kamu veya özel sektör borçlanma araçları, 
• ters repo gibi para ve sermaye piyasası araçlarına, 
• ya da altın gibi kıymetli madenlere,

yatırım yapabilirler. 

Yatırım fonuna katılmak isteyen her bir yatırımcı, fon portföyünün belirli bir yüzdesini temsil eden katılma payı satın alır. Örneğin 100.000 adet katılma payı bulunan bir yatırım fonunda, her bir katılma payı, fon portföyünün 100.000’de birini temsil etmektedir. 

Yine aynı örnek üzerinden 100.000 adet katılma payı bulunan söz konusu yatırım fonunun, toplam portföy büyüklüğünün an itibariyle 1.000.000 lira olduğunu düşünelim. Bu durumda, her bir katılma payı da 10 liradan alınıp satılacaktır ve 10 liradan yatırım fonunun katılma payını satın alarak fon yatırımı yapan kişi de, katılma payını elinde tuttuğu süre boyunca, fonun getirisine katılmış olacaktır.

İnançlı Mülkiyet ve Riskin Dağıtılması İlkesi Ne Demektir?

Yatırım fonları hukukî içeriği itibariyle “inançlı mülkiyet” esasına dayalı bir sözleşme üzerine kuruludur. İnançlı mülkiyet, tasarruf sahiplerinin yatırım fonu ile ilgili işlemleri yapma yetkisini fon kurucusuna fon içtüzüğü vasıtasıyla inançlı malik sıfatını haiz olarak devretmesi demektir. Buna göre fon kurucusu, fon içtüzüğü çerçevesinde ve tasarruf sahiplerinin çıkarlarını koruyarak yatırım fonunu yönetir ya da yönettirir.

Diğer yandan, inançlı malikler, yine ilgili yasal hükümler ve fon içtüzüğü çerçevesinde kalmak koşuluyla özgürce karar alabilirler. Örneğin X hisse senedi yerine Y hisse senedine yatırım yapabilirler. Bununla birlikte yatırım fonu mal varlığı ilgili yasal mevzuat ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca korunma altındadır: Üçüncü kişilere devredilemez, haczedilemez ve fonun amaçları dışında başka bir amaca yönelik olarak kullanılamaz. (III-52.1- Madde 5/4)

Riskin dağıtılması ilkesi ise yatırım fonu mal varlığının tek bir yatırım aracına yoğunlaştırılmamasını ifade eder. Diğer bir deyişle fon portföylerinde bulunan yumurtalar aynı sepete konmaz ve çeşitlendirme yapılmak suretiyle risk dağıtılır.

Yatırım Fonu Türleri Nelerdir?

Yatırım fonu yönetimi bir portföy yönetim faaliyetidir ve bu yüzden yatırım fonları sadece portföy yönetim şirketleri tarafından kurulabilir. Yatırım fonu oluşturmak isteyen portföy yönetim şirketleri, öncelikle bir içtüzük ile mevzuatta belirtilen “Şemsiye Fon” türlerinden birini kurmalıdır.

Eskiden yatırım fonu deyince A tipi ve B tipi olarak sadece iki türe ayrılırdı. Fakat artık bu sınıflandırma çok daha spesifik ayrımlar üzerinden yapıldığı için, “Şemsiye Fon” türleri adı altında birçok yatırım fonu türü bulunmaktadır. Elbette tür bakımından yelpazenin bu şekilde genişlemesi, yatırımcıların risk ve yatırım yapmak istedikleri enstrüman tercihleriyle çok daha büyük ölçüde örtüşebilecek yatırım fonları bulabilmelerini sağlamakta…

Bu fonların çoğunun içeriği ise, aslında isminden de anlaşılabilecek bir yapı içerir ve yatırım fonunun türüne göre genelde portföy ağırlığının %80'ini adını taşıdığı finansal araca plase edilir.

Şimdi yatırım fonu türlerini ayrı ayrı mercek altına alalım.

Dikkat: Şemsiye fonlarının herhangi bir malvarlığı bulunmamaktadır. Şemsiye fon tabiri yalnızca, kurulan fonların altında toplandığı bir çatı kavramdır. Diğer bir ifadeyle aynı şemsiye fon tüzüğü altında, aynı türde fakat farklı yatırım temasına sahip yatırım fonları ihraç edilebilir.

Borçlanma Araçları Şemsiye Fonu

Toplam fon varlığının en az %80’i, devamlı olacak şekilde, yerli ya da yabancı kamu veya özel sektör borçlanma araçlarına (Tahvil, Bono, Eurobond vb.) yatırılan fonları kapsar.

Borçlanma araçları şemsiye fonlarının, genelde orta düzeyde risk profili ve fon getiri beklentisi olan yatırımcılar için uygun olduğu söylenebilir.

Ancak bu fon türü altında yatırım ağırlığını, örneğin uzun veya kısa vadeli borçlanma araçlarına ya da Eurobond’lara yoğunlaştırmak üzere kurulan fonlar da bulunmaktadır. Söz konusu bu fonların yatırım temasını belirli bir borçlanma aracı türüne yoğunlaştırmış olduğu fon unvanında bulunan ibareden anlaşılır ve bu farklılık da fonun gerek risk düzeyini gerekse vade yapısını farklılaştırır.

Hisse Senedi Şemsiye Fonu

Toplam fon varlığının en az %80’i, devamlı olacak şekilde hisse senetlerine yatırılan fonlar hisse senedi şemsiye fonu çatısı altında kurulur. Risk derecesi ve buna bağlı olarak fon getiri beklentileri görece daha yüksektir.

Hisse senedi yoğun fonlar da diyebileceğimiz hisse senedi şemsiye fon türleri altında da, yine oldukça geniş katmanlı bir fon tipi kümelenmesi mevcuttur. Örneğin bazı hisse fonları yabancı hisse senetlerine ağırlık verirler, bazılarıyla hisse portföyünü belirli bir sektörle sınırlı kalacak şekilde oluştururlar.

Kıymetli Madenler Şemsiye Fonu

Toplam fon varlığının minimum %80’i, devamlı olacak şekilde, kıymetli madenler borsasında işlem görmekte olan veya kıymetli madenlere dayalı olan sermaye piyasası araçlarına yatırılan fonlar bu grupta yer alır.

Fon Sepeti Şemsiye Fonu

Toplam fon değerinin minimum %80’i, devamlı olacak şekilde, borsa yatırım fonları ve/veya diğer yatırım fonlarına yatırım yapmak üzerine oluşturulan fonlar, fon sepeti adıyla bilinir.

Para Piyasası Şemsiye Fonu

Toplam fon varlığı, vadesine maksimum 184 gün kalmış olan para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan ve portföyünün günlük hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi maksimum 45 gün olan fonları kapsar. 

Para piyasası fonları, likit kalmayı seven ve daha çok düşük risk profiline sahip yatırımcılara hitap eden bir fon türüdür.

Katılım Şemsiye Fonu

Portföyünün tümü SPK’nın uygun bulduğu faize dayalı olmayan para ve sermaye piyasası araçlarından meydana gelen (ortaklık payları, kira sertifikası vb.) fonları kapsar.

Katılım fonlarının faiz ve türevlerini içermemesi, özellikle faizden kaçınan yatırımcılar için katılım fonlarını alternatif bir yatırım seçeneği hâline getirmektedir.

Değişken Şemsiye Fonu

Yukarıdaki fon çeşitlerinde belirtilen sınırlamalar dışında kalan fonlar, değişken şemsiye fonu içtüzüğüne göre kurulur.

Serbest Şemsiye Fonu

Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılmak üzere kurulmuş olan fonlar, serbest şemsiye fonu olarak adlandırılır.  Serbest fonlar, piyasa getirisinden bağımsız olarak mutlak getiri sağlamayı amaçlayan yatırım stratejileri uygular, bu getiri amacını gerçekleştirmeye yönelik olarak başta türev araçlar olmak üzere çeşitli yatırım araçları kullanırlar.

Garantili Şemsiye Fonu

Uygun bir yatırım stratejisine ve garantör tarafından verilen garantiye dayanılarak taahhüt edilen fonları kapsar.

Koruma Amaçlı Şemsiye Fonu

Uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlanan fonları koruma amaçlı şemsiye fonu çatısı altında değerlendirilir.

Unvan Tiplerine Göre Bazı Fon Çeşitleri

Sayılan şemsiye fon türleri dışında mevzuatta tanımlanmış fon türü bulunmamakta ve her yatırım fonu mutlaka bu şemsiye fon türlerinden birine bağlı içtüzüğe göre kurulmaktadır. Ancak burada ince bir ayrım daha vardır ve fon kurucuları, sayılan şemsiye fon içtüzüğü çerçevesi içerisinde kalarak fon unvanlarında belirtmek suretiyle daha spesifik bir yatırım teması seçebilmektedir ve yatırım fonu unvanlarının, fonun yatırım stratejisine uygun olarak belirlenmesi bir zorunluluktur.

Altın Fonları

Kıymetli madenler şemsiye fonu içtüzüğünde kurulan altın fonları, yatırım fonları alt tipi farklılaştırması için çok iyi bir örnek oluştururlar; çünkü mevcut durumda fon piyasasındaki kıymetli maden fonlarının tamamına yakını altın fonu unvan tipine sahiptir.

Uluslararası İçerikli Fonlar

Borçlanma araçları fonlarının bazıları, yabancı borçlanma araçları alım satımı üzerine yoğunlaşmışlardır, benzer şekilde yine bazı borçlanma araçları fonları da Eurobond yatırımı yapmaktadırlar.

Diğer taraftan hisse yoğun fonlarda da, yine yurt dışı piyasalara ağırlık veren yabancı hisse senedi fonu unvanlı uluslararası içerikli fonlar bulunmaktadır.

Sosyal Sorumluluk ve Sürdürülebilirlik Fonları

Sosyal Sorumluluk ve Sürdürülebilirlik fonları; çevreye, topluma ve kurumsal yönetime önem veren şirket hisselerine ve kira sertifikalarına yatırım yapma temasıyla kurulan yeni bir fon türüdür.

Anapara Korumalı Fonlar

Bu tür fonlar genelde koruma amaçlı şemsiye fonu içtüzüğüne bağlı olarak ihraç edilirler ve anaparayı koruma hedefli bir yatırım stratejisi benimserler.

Unvanında anapara korumalı fon ibaresi bulunan fonların bilgilendirme dokümanları incelendiğinde, bu tür fonlara giriş ve çıkış için belirli vade şartları bulunduğu ve ayrıca belirli bir vade ya da vadelerde başlangıç tutarının yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdü içerdiği görülür.

Borsa Yatırım Fonu ve Yatırım Fonları Arasındaki Fark Nedir?

Yatırım fonlarıyla borsa yatırım fonları arasında temelde iki farktan söz edilebiliriz.

Birincisi borsa yatırım fonları, doğrudan bir endeksin getirisini bire bir yakın bir surette yatırımcıya yansıtmayı amaçlar ve portföy yapısını da buna göre şekillendirir. Borsa yatırım fonları pasif portföy yönetimini esasıyla yönetildiğinden, bu fonlarda portföy yöneticisinin hareket alanı daha kısıtlıdır. Kaldı ki borsa yatırım fonu satın alan yatırımcının amacı da, endeksteki getiri performansını yansıtan bir araca yatırım yapmaktır. Bu yönden bakıldığında, borsa yatırım fonu almak, fonun gösterge kabul ettiği endeksi satın almaya benzetilebilir.

Esasında yatırımcı belirli bir ağırlıklandırma yoluyla kendisi de borsanın getirisini yansıtacak bir portföy oluşturabilir ama bunun maliyeti ve zahmeti doğrudan borsa yatırım fonu almaya göre daha fazla olacaktır. Yatırım fonlarında ise türüne göre yine bir ağırlıklandırma olmakla birlikte, portföy yöneticisi tercihleri konusunda daha serbesttir ve bu yönüyle endeks düşerken de göreceli olarak başarılı bir performans ortaya koyabilir.

İkinci farklılık ise borsa yatırım fonlarının katılma paylarının, hisse senetleri gibi borsa üzerinden alınıp satılmasıdır.

Menkul Kıymet Yatırım Ortaklığı ve Yatırım Fonları Arasındaki Fark Nedir?

Menkul kıymet yatırım ortaklıkları da, menkul kıymet portföyü oluşturup, bu portföyle getiri sağlamayı amaçlayan kolektif yatırım kuruluşlarıdır; dolayısıyla amaç bakımından yatırım fonlarına benzemektedir. Fakat menkul kıymet yatırım ortaklıklarının hukukî yapısı, yatırım fonlarından tamamen farklıdır. Buna göre yatırım ortaklıkları tüzel kişiliği haiz bir şirkettir ve bu sebeple tüm şirketler gibi, ortaklarından bağımsız olarak hukukî bir şahsiyete sahiptirler.

Yatırım ortaklığı payları, hisse senedi gibi pay piyasasından alınır ve satılır ve şirket ortaklığında olduğu gibi menkul kıymet yatırım ortaklığı payı alındığında, tüm ortaklık haklarına sahip olunur.

Son olarak, yatırım fonu fiyatları, fonun toplam net aktif değerinin, tedavülde olan pay sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanırken; yatırım ortaklıkları bir şirket olduğu ve payları borsada alınıp satıldığı için, bu payların fiyatı da, piyasa katılımcılarının arz ve talepleri neticesinde serbestçe belirlenir.

Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformu (TEFAS)

Türkiye Elektronik Fon Dağıtım Platformu (TEFAS), tüm yatırım fonlarına tek bir platform üzerinden erişim imkânı sağlayan elektronik bir sistemdir. 

2015 öncesinde, herhangi bir yatırım fonu almak isteyen yatırımcı, yalnızca o fonun alım-satımını yapan banka/aracı kurumlar üzerinden işlem gerçekleştirebiliyordu. Ancak 2015 yılında kullanıma sunulan TEFAS ile birlikte, artık tüm yatırım fonları, TEFAS’a üye olan tüm kurumlar üzerinden alım-satılabiliyor.

Yatırım Fonlarında Vergilendirme Nasıl Olur? 

Yatırım fon türleri geniş bir çeşitliliğe sahip olduğu için, yatırım fonlarının vergilendirmesinde de fon türü bakımından farklılıklar bulunmakta ve ayrıca vergi mevzuatında dönem dönem güncellemeler olabilmektedir. Bu yüzden alınan yatırım fonunun türüne göre, vergi mevzuatının detaylarının özel olarak incelenmesi gerekir.

Bu uyarı mahiyetindeki hatırlatma sonrasında, 2022 yılı itibariyle, yatırım fonları vergilendirmesi hususunda tam mükellef gerçek kişiler için geçerli olan durumu ise şöyle özetleyebiliriz:

• Hisse yoğun fonlarda %0 stopaj uygulanır,
• Portföyünün sürekli olarak en az %51’i, BİST’te işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonları, bir yıldan fazla süreyle elde tutulduğu takdirde, bu fonlardan elde edilen kazanç katılma stopaja tabi değildir ve bu gelirler için beyan şartı da yoktur.
• Değişken, Karma, Eurobond, Dış Borçlanma, Yabancı, Serbest Fonlar ile unvanında döviz yazan yatırım fonları hariç olmak üzere, 23/12/2020 ile 31/03/2022 arasında satın alınacak yatırım fonlarından elde edilen gelirler için stopaj oranı %0,
• İki yıldan fazla süreyle elde tutulan girişim sermayesi yatırım fonu ve gayrimenkul yatırım fonu katılma paylarından elde edilenler için de stopaj oranı yine %0’dır.
• Yukarıda belirtilen fonlar dışındaki yatırım fonu katılma belgelerinden elde edilenler kazançlar ise %10 oranında stopaja tabi olup, stopaj nihai vergidir ve beyan edilmez.