Sorularla Borsa (Bist)

Sermaye şirketlerinin ortaklarına sermayede ne kadar payı olduğunu belgelemeleri amacıyla verilen kıymetli kağıtlara pay (hisse senedi) denir. Paylar anonim şirketin sermayesini temsil ederler ve pay, sahibine ortaklık hakkı, yönetime katılma (oy) hakkı, kâr payı alma hakkı gibi hakların yanı sıra, bilgi alma hakkı da sağlamaktadır fakat Borsada işlem gören payların sağladığı haklar rüçhan hakkı ve kar payı hakkı ile sınırlıdır, oy hakkı ise farklı kriterler ile tanımlanmıştır.

Endeks borsada işlem gören hisse senetlerinin fiyat ve getirilerinin bütünsel ve sektörel bazda performanslarının ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur. Borsa endeksleri hisselerdeki fiyat hareketlerinden yola çıkılarak borsanın genel trendlerinin belirlenmesinde amacıyla kullanılmaktadır.

Borsa İstanbul, piyasada oluşan hareketlerin takip edebilmesi, ihraç edilen finansal ürünlerde dayanak varlık olması, kolektif yatırım araçları için karşılaştırma ölçütü olarak kullanılması amaçlarıyla farklı nitelikte endeksler hesaplamaktadır.

Borsa İstanbul’da hesaplanan endeksler şunlardır;

- işlem gören payların gruplar halinde performanslarının ölçülmesi için 66’sı anlık, 327’si seans sonlarında olmak üzere toplam 393 adet Pay Endeksi,

- borçlanma araçları, altın, mevduat, fon gibi farklı yatırım araçlarının günlük getirilerinin ölçülmesi için 32’si anlık, 22’si seans sonlarında olmak üzere toplam 54 adet BIST-KYD Endeksi,

- herhangi bir pay endeksi portföyüne yatırım yaparken aynı zamanda ilgili piyasanın aşırı oynaklığından korunmak isteyen yatırımcılar için 20 adet Risk Kontrol Endeksi,

- referans alınan endeksin (dayanak endeks) performansının, aynı yönde veya ters yönde belirli bir kaldıraç oranıyla yansıtılması için 6 adet Kaldıraçlı ve Kısa Endeks,

- altın fiyatlarının günlük getirileri ile T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı ve T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Varlık Kiralama A.Ş. tarafından ihraç edilen altına dayalı kira sertifikaları ve altın tahvillerinin günlük getirilerinin ölçülmesi amacıyla 4 adet altına dayalı endeks hesaplanmaktadır.

Borsa İstanbul, ayrıca kendi adına endeks hesaplatmak isteyen kuruluşlar için de 12’si anlık, 34’ü seans sonlarında olmak üzere toplam 46 adet müşteri pay endeksi hesaplamaktadır.

BİST’te işlem hacmi en yüksek pay senetlerinin belli bir formülle 30 tanesinin değerini ifade eden finansal araçtır. Şirketlerin değeri hesaplanırken toplam değerleri değil, borsada işlem görmekte olan değerleri üzerinden hesaplama yapılır. BİST 30 endeksine dahil edilecek hisseler ise A ve B grubu hisselerden seçilir. BİST 30 endeksi aynı zamanda yatırımcının bu hisselerin performansına yatırım sağlaması açısından da yatırımcı için ayrı bir öneme sahiptir.

BİST 100 Endeksi; Borsa İstanbul’da işlem gören, işlem hacmi ve piyasa değeri en yüksek 100 hisse senedinin performansını ölçen pay piyasasının temel endeksidir.

Borsa İstanbul’da işlem gören, işlem hacmi ve piyasa değeri en yüksek 50 hisse senedinin performansını ölçen pay piyasasının temel endeksidir.

Borsa İstanbul’da işlem gören, işlem hacmi ve piyasa değeri en yüksek 30 hisse senedinin performansını ölçen pay piyasasının temel endeksidir.

BIST Likit Banka Endeksi: Sektörel trende ve Yıldız Pazar Grup 1’de işlem gören şirketler arasından seçilen, fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değeri ve işlem hacmi yüksek banka paylarından oluşmaktadır. Endekste yer alacak pay sayısı en az 6’dır ve BIST Likit Banka Endeksi 04.11.2019 tarihinde hesaplanmaya başlamıştır.

BIST Banka Dışı Likit 10 Endeksi: Endekse Yıldız Pazar Grup 1’de işlem gören şirketler arasından seçilen, Ortalama FDP PD ve Günlük Ortalama İşlem Hacmi yüksek, banka olmayan 10 şirket payından oluşur.  BIST Banka Dışı Likit 10 Endeksi 04.11.2019 tarihinde hesaplanmaya başlamıştır.

Pay fiyatlarına etki eden faktörler, global ve yerel jeopolitik gelişmeler, merkez bankalarının para politikaları, ekonomik büyüme, enflasyon gibi ekonomik indikatörler sayılabilir. Ayrıca hisse senedindeki kar payı ve sermaye artırımı politikaları karlılık rasyoları, fiyat kazanç oranı, içinde bulunduğu sektör gibi unsurlar da hissenin fiyatını etkileyen güçlü verilerdir. GCM Yatırım uzmanları tarafından düzenli olarak hazırlanan analiz ve raporlar sermaye ve para piyasalarında en büyük yardımcılarınızdandır.

Hisse senetlerinin paydaşlarına (ortaklarına) sağladığı haklar rüçhan hakkı (sermaye artırımına katılma) hakkı ve  temettü (şirketin karından ortakların pay oranı kadar faydalanması) hakkıdır.

Şirketlerin sermaye artırımı na gittiğinde pay sahiplerinin sermaye artırımına katılma hakkına rüçhan hakkı denir ve yatırımcı hisse senedini elinde bulunduğu sürece faydalanır.

Şirketin karından ortakların pay oranı kadar faydalanma hakkıdır. Hissedar yani paydaş şirketin karından elindeki hissenin nominal değeri üzerinden temettü oranı kadar faydalanır.

Pay senetleri ortalama risk seviyesinde enflasyonun ve ortalama faiz oranlarının üzerinde getiri hedefinde olan yatırımcılar için uygun olabilir.

Borsa İstanbul’da hisse fiyatlarının bir gün boyunca işlem görebileceği alt ve üst fiyat limitlerinin belirlenmesine esas olan fiyata baz fiyat denir.

BİST’te işlem gören hissenin baz fiyatın hesaplaması bir önceki işlem gününün kapanış fiyatı üzerinden gerçekleşir. Eğer baz fiyat yoksa (önceki kapanış yoksa veya fiyat serbest bırakılmışsa) aşağıdaki kurallar üzerinden baz fiyat hesaplanır:

- Tek fiyat işlem yöntemi ile işlem gören sıralar için ilk fiyatın oluştuğu emir toplama aşaması sonrasında belirlenen eşleşme fiyatı baz fiyat kabul edilir.

- Sürekli işlem yöntemi ile işlem gören sıralar için ilk işlemin fiyatı baz fiyat olarak alınır (Açılış seansında fiyat oluşmuşsa bu fiyat, oluşmamışsa sürekli işlem aşamasında gerçekleşen ilk işlemin fiyatı baz fiyat olarak kabul edilir).

- İşlem görecek yeni pay alma haklarında ilk gün sonuna kadar (ilk işlem günü dahil) baz fiyat uygulanmayacak ve işlem gördüğü ilk günün kapanış fiyatı ertesi günün baz fiyatını oluşturur.

Ayrıca, bir önceki günden baz fiyata sahip bir payda gün içerisinde herhangi bir işlem gerçekleşmemişse bu baz fiyat, yine ertesi günün baz fiyatı olarak kabul edilir.

Borsada işlem gören hisselerde fiyatların hareket edebileceği fiyat adımları ve marjları belirlidir.  Hissenin fiyat adımı her pay fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir.

Fiyat aralığının (limitlerinin) belirlenmesi amacıyla baz fiyata (bir önceki gün kapanış fiyatı) uygulanacak marjlar ise şu kurallar üzerinden uygulanır:

• Fiyat Limitleri bazı pazarlardaki menkul kıymetlerde, genel uygulama olan %20’den farklı uygulanmaktadır.

Paylarda Yıldız Pazar Grup 1 ve 2, Ana Pazar Grup 1 ile ±%20'den, Ana Pazar Grup 2’de ±%15'ten; GİP, YİP ve PÖİP’te ±%10'dan,

BYF’lerde ±%20'den,

Yeni pay alma haklarında ve ISKUR.E’de ±%50’den

Gayrimenkul Sertifikalarında (GMS), Gayrimenkul Yatırım Fonlarında (GMF), Girişim Sermayesi Yatırım Fonlarında ±%20’den farklı olamaz.

• Yeni pay alma hakları ve ISKUR.E için %50
• Varant ve sertifikalar için serbest marj

olarak belirlenmiştir (gerekli durumlarda bazı pay ve BYF sıralarında serbest marj uygulanabilir).

Fiyat limitleri hesaplanırken yuvarlama işlemi içeri doğru yapılmaktadır:

 Üst fiyat limiti bulunurken yuvarlama aşağı adıma, alt fiyat limiti bulunurken yuvarlama yukarı adıma yapılmaktadır.

Kapanış seansında uygulanan fiyat limitleri kapanış seansından önceki son işlem fiyatı üzerine ±%3 olarak uygulanmaktadır.

Fiyat Adımları            

• PP’de işlem gören paylar, yeni pay alma hakları ve BYF’ler için aşağıdaki 1 ve 2 nolu tablolarda belirtilen fiyat seviyeleri ve fiyat adımları uygulanmaktadır.
• Varantlarda, sertifikalarda ve Toptan Satış işlemlerinde her fiyat seviyesi için fiyat adımı 1 kuruş olarak uygulanmaktadır.
• Kuruş altı hassasiyette (10 bps) fiyat gösterimi yöntemi uygulanmaktadır.

Paylarda ve Yeni Pay Alma Hakkı Kuponlarında Uygulanan Baz Fiyat Aralıkları ve Fiyat Adımları:

Fiyat Seviyesi (TL)                               Fiyat Adımı (TL)

0,01       -              19,99                                    0,01

20,00     -              49,98                                    0,02

50,00     -              99,95                                    0,05

100,00   -              üzeri                                     0,10

Borsa yatırım fonu katılma belgelerinde uygulanacak fiyat adımları

Fiyat Seviyesi (TL)                                           Fiyat Adımı (TL)

0,01       -              49,99                                        0,01

50,00     -              99,98                                    0,02

100,00   -              249,95                                  0,05

250,00   -              üzeri                                     0,10

Pay (Hisse) senetlerinde işlem veya yatırım yapanlar için alım-satım kazancı vergiye konu olmayıp (% 0 stopaj) yıllık beyana tabi değildir. Ancak Yatırım Ortaklığı pay senetleri %10 stopaja (Anonim, limited, eshamlı komandit şirketler ve yatırım fonları için %0) tabi olup yine yıllık beyana tabi değildir.

Borsa İstanbul’da pay senetlerinde işlem yapmak/ yatırım yapmak için öncelikle aracı kurumunuzda yatırım hesabınızın olması gerekmektedir. Yatırım hesabı olan müşteri aracı kurumunun işlem platformundan online olarak kullanıcı ismi ve şifresi ile direkt hisse senedi alım satım işlemi yapabilir. Daha fazla bilgi için GCM Yatırım’ın üstün müşteri memnuniyeti odaklı çalışanlarından yardım alabilirsiniz.

GCM Yatırım’da mevcut hesabınız yoksa öncelikli olarak yatırım hesabı açtırmanız gerekmektedir. Var olan mevcut hesabınıza ya da yeni açtırdığınız GCM Yatırım’daki yatırım hesabınıza  aktarım yapabilmek için menkul kıymetlerin bulunduğu aracı kuruma yazılı dilekçe ya da yazılı talimat ile talepte bulunulması yeterli olmaktadır.

Menkul kıymet kredisi tahsisi için GCM Yatırım aracılığıyla "Kredili Menkul Kıymet İşlemleri Çerçeve Sözleşmesi" imzalayarak başvuruda bulunabilirsiniz.

Yatırım hesabınızda bulunan mevcut pay senetlerinizi ödünç pay piyasasında piyasa koşullarına göre değişen faiz oranları ile ödünç verme durumunda gelir sağlayabilirsiniz.

Pay senetlerinde emir girişi senas dışında da sisteme girilebilir fakat seans saatleri dışındaki emirler bir sonraki seans için gönderilmek üzere sistemde bekletilmektedir.