Opsiyon Nedir? Opsiyonlar ve Opsiyon Sözleşmeleri

Piyasaların Satranç Tahtası: Opsiyon Nedir?

Piyasalarda bir hamle yapmadan önce üzerine çok düşünürüz; ancak yapabileceğimiz hamle sayısı yine de sınırlıdır: Alım veya satım! Fakat opsiyon piyasasında çok daha fazla seçeneğe sahibizdir; çünkü opsiyon yatırımı yapanlar için piyasalar adeta bir satranç tahtasına gibidir.  

Opsiyonların, vadeli sözleşmelerden veya Forex gibi piyasalardan farklı olarak, dayanak varlık fiyatıyla doğrusal olmayan (non-lineer) ilişkisi, opsiyonlarla tüm piyasa ihtimal ve beklentilerine yönelik olarak, çok sayıda opsiyon stratejisini hayata geçirebilmemizi sağlar. Bize bu kadar geniş bir hareket alanı tanıyan opsiyon sözleşmelerin yapısı ise, temelinde son derece basit ve anlaşılırdır. Bu yüzden opsiyonlarla neler yapabileceğinizi görmeden önce, cevabını merak ettiğiniz “Opsiyon ne demek?” sorunu yanıtlayarak başlayalım.

Opsiyonlar; iki taraf arasında yapılan, belli bir tutar (opsiyon primi) karşılığında, ileriki bir vadede (veya vadeye kadar), bugünden belirlenmiş bir fiyat (kullanım fiyatı) üzerinden, opsiyona dayanak teşkil eden varlığı satın alma veya satma hakkı tanıyan bir sözleşmedir.

İşte bu tanım, “Opsiyon sözleşmesi nedir?” sorusunun cevabını da aslında bize tastamam vermeye yetiyor. Fakat yine de, eğer opsiyon sözleşmeleriyle yeni tanıştıysanız opsiyon piyasasının işleyişini gözünüzde canlandırmaya yetmemiş olabilir. Endişelenmeyin! Çünkü bu, opsiyon piyasalarını anlamak için atılmış ilk adımdı.

Opsiyon Nedir? Video Anlatım;

Opsiyon Çeşitleri Nelerdir?

“Opsiyon işlemi nedir?” sorusunu örnekle göreceğiz ve orada işin teoriğinden pratiğine geçmiş olacağız. Fakat öncesinde bir ayrımdan daha bahsedelim. İki çeşit opsiyon sözleşmesi türü bulunuyor: Alım ve satım opsiyonları!

Aslında bu ayrımı, opsiyonun tanımında geçiyor. Ne demiştik? Opsiyonlar alım veya satım hakkı veren sözleşmelerdir. Biraz daha açalım:

• Alım opsiyonu (Call Option): Alıcısına, ileriki bir tarihte, belirli bir fiyattan belirli bir miktarda varlığı (hisse senedi, emtia, döviz veya herhangi bir finansal gösterge) alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir.
• Satış opsiyonu (Put Option): Alıcısına, ileriki bir tarihte, belirli bir fiyattan belirli bir miktarda varlığı satma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir. (Burada sıkça sorulan “Put opsiyon nedir?” sorusuna da cevap vermiş olduk.)

Buradan yola çıkarak opsiyon piyasası için dört farklı işlem türünden bahsedebiliriz:

• Alım opsiyonu almak (long-call)
• Alım opsiyonu satmak (short-call)
• Satım opsiyon almak (long-put)
• Satım opsiyon satmak (short-put)

Alım opsiyonu almak ile satım opsiyonu satmak genellikle yükseliş beklentine yönelik bir opsiyon stratejisi iken; satım opsiyonu almak veya alım opsiyonu almak dayanak varlıkta düşüş beklentisinde uygulanıyor. Ancak elbette aralarında farklılık var.

Yeri gelmişken, farklı opsiyon türlerine de kısaca değinelim: Avrupa tipi ve Amerikan tipi opsiyonlar… Aslında bu ayrım da, yine opsiyon ne demek sorusuna verdiğimiz cevap içerisinde yer alan bir husus. Hatırlarsanız, “belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar” tanınan bir haktan söz etmiştik. Tanınan hak yalnızca belirli bir tarih için geçerli ise, buna Avrupa tipi opsiyon sözleşmesi deniliyor. Eğer belirli bir tarihe kadar hak tanınması söz konusuysa da, bu tür opsiyonlar Amerikan tipi opsiyon sınıflandırmasında yer alıyor.

Aslında opsiyon tipleri mevzusunda, egzotik opsiyonlar başlığı ile daha fazla sayıda çeşitten bahsedebiliriz. Ancak onlar ülkemizde o kadar yaygın değiller. Bu yüzden burada, iki tip ayrımla yetinelim.

GCM Yatırım’da Hangi Opsiyonlarda İşlemler Yapabilirim?

GCM Opsiyonlarının hemen hemen tamamı uluslararası dayanak varlık varlıklar üzerine yazılmış opsiyon sözleşmeleridir ve bunları dayanak varlık türüne göre temel olarak dört kategoriye ayırdık. Döviz, Emtia, Hisse ve Endeks Opsiyonları.

Opsiyon kategorilerinde yer alan ve üzerinde alım veya satım yapabileceğiniz opsiyonlar ise şu şekilde:

• Döviz Opsiyonları: GBP/USD, EURUSD
• Emtia Opsiyonları: ONS ALTIN, HEATING OIL, HAM PETROL, BRENT PETROL, ONS GÜMÜŞ, DOĞAL GAZ
• Hisse Opsiyonları: APPLE, BOEING, BANK OF AMERICA, JP MORGAN CHASE, NVIDIA, AMAZON, ALIBABA, GOOGLE, NETFLIX, FACEBOOK (META), COINBASE, ROBINHOOD, MODERNA, TESLA
• Endeks Opsiyonları: SP 500, NASDAQ 100, DAX40, DJ30

Opsiyon İşlemi Nedir, Nasıl Yapılır?

Son günlerde Google’ın nasıl yönetildiği ile ilgili bir kitap okuyorum ve kitapta “Anlatma, bunun yerine göster.” şeklinde özetlenebilecek Google’da içselleştirilmiş bir şirket kültürü olduğundan bahsediliyor. Sahiden de, anlatmaktansa göstermek, bazen taşları yerine oturtturabilmek için bire bir yöntem. Bu yüzden biz de “Opsiyon işlemi nedir?” sorusuna bir örnekle cevap verelim.

Google’ı düşünelim ama bu defa hisse senedini… Şu anda hisse fiyatının 150 $ olduğunu varsayalım ve elimizde şöyle bir Google hisse opsiyonu olsun:

• #O_GOOGLE_0124_A_150

Önce opsiyonun sözleşme kodunu okuyalım: Bu opsiyon (#O_) Google hisse senedi üzerine yazılmış, Ocak 2024 (_0124_) vadeli, 150 $ kullanım fiyatlı (_150), bir alım (_A_) opsiyonu sözleşmesidir. Opsiyonun tüm özelliklerini madde madde sıralarsak:

• Dayanak varlık: Google
• Sözleşme Büyüklüğü: 1 Adet Hisse (Kısa kodda bu bilgi yer almıyor, bunun için sözleşme özelliklerine bakmamız gerekiyor.)
• Vade tarihi: Ocak 2024 (Vade her zaman ileriki bir tarih oluyor. Bu yüzden vadeye kalan süreyi 1 ay olarak düşünelim.)
• Kullanım Fiyatı: 150 $
• Opsiyon Türü: Alım
• Opsiyon Tipi: Avrupa (Kodda bu bilgi de yer almıyor; ancak tüm GCM Opsiyonları Avrupa tipidir. Dolayısıyla alım veya satım hakkı yalnızca vade tarihi için var. Diğer bir ifadeyle “uzlaşı işlemi” yalnızca vade tarihinde yapılıyor.)

Dikkat edilecek olunursa, opsiyon tanımımızda yer alan, tek bir unsuru burada belirtmedik. Peki, bu sözleşmeyi kaç dolar fiyatla alabilirim? Ya da şöyle soralım; bu sözleşmeyi almak istediğimizde ne kadar opsiyon primi ödemememiz gerekecek? Bu sorunun cevabı piyasanın o anki koşullarına göre değişebilir. “Hangi koşullara göre değişebilir?” sorusuna birazdan değineceğiz. Fakat örneğimizde ödediğimiz opsiyon primini 15 $ olarak alalım.

• İşlem: 150 $ kullanım fiyatlı, vadesine 30 gün kalan, bir alım opsiyon sözleşmesi alımı.
• Ödenen opsiyon primi: 15 $

Yaptığımız bu örnek opsiyon işlemi ile şu anda piyasada 150 $’dan işlem gören 1 adet Apple hisse senedini, 2024 Ocak sonunda 150 $’dan alma hakkını satın almış olduk. Diğer bir deyişle alım hakkı satın aldık (long-call).

30 gün sonrası, yani 2024 Ocak sonu için iki farklı uç senaryo üzerinden yaptığımız örnek opsiyon işleminin sonuçları üzerine düşünelim.

1. Senaryo: Google hisse fiyatı 200 $’a yükselmiştir. Bu durumda 150 $’dan alma hakkımızı kullanarak 50 $ uzlaşı ödemesi alırız. 15 $ prim ödemiştik; dolayısıyla net kârımız 50 $-15 $=35 $’dır.
2. Senaryo: Google hisse fiyatı 100 $’a düşmüştür. Buna göre opsiyondan doğan alım hakkımızı kullanmayız ve zararımız her durumda, başlangıçta ödediğimiz 15 $ primle sınırlı kalır.

Peki, yukarıdaki iki farklı senaryoda, doğrudan Google hisse senedinde uzun pozisyonda olsaydık, bu nasıl sonuçlar doğururdu?

1. senaryoda 50 $ kâr ederdik, 2. senaryoda ise 50 $ zararımız olurdu. Başka bir deyişle sonuçlar simetrik olurdu. Ancak opsiyon alım işleminde zararımız ödediğimiz primle sınırlıyken, kâr potansiyelimiz sınırsızdır; dolayısıyla asitmetrik bir getiri potansiyeli söz konusu…

Tam burada bir soru daha soralım: Google hisse senedinde yükseliş değil de, düşüş bekliyor olsaydık ne yapabilirdik. Aslında gerek yukarıda gibi bir yükseliş beklentisinde, gerekse düşüş beklentisinde yapabilecek seçenekler, daha açık bir ifadeyle uygulayabileceğimiz opsiyon stratejileri en başta da değindiğimiz üzere bir tane değil. Fakat yukarıdaki örneğin sınırları içerisinde düşündüğümüzde bu sorusunun şöyle kolay bir cevabı var: Alım opsiyonu almak yerine, düşüş beklentisinde bir satım opsiyonu almayı seçebilirdik (long-put).

Son derece karmaşık gibi gelen opsiyon işlemlerinin temelde işleyişi işte bu örneğimizdeki gibi. Kaldıraçlı bir işlem yapılıyor, fakat risk alım işlemlerinde, yani uzun pozisyonlarda ödenen primle sınırlı olduğu için asimetrik bir getiri grafiği mevcut. (Bunun matematiksel açıklaması, zarara giden opsiyonlarda delta’nın sıfıra yaklaşıyor olması.)

İyi ama bir opsiyonu aldığımızda veya sattığımızda vade sonuna kadar beklemek zorunda mıyız? Tabii ki, hayır. Fakat gelin bu soruya da opsiyon primini (opsiyon fiyatlamasını) etkileyen faktörler üzerinden cevap bulalım.

Opsiyon Fiyatına Etki Eden Faktörler Nelerdir?

Öncelikle burada opsiyon fiyatı derken, kastettiğimizin “opsiyon primi” olduğunu hatırlamakta fayda var.

Elbette bir opsiyon satın aldığımızda veya sattığımızda vade sonuna kadar beklememiz kesinlikle gerekmiyor. Çünkü opsiyon piyasasında, opsiyon fiyatı vade süresince değişik faktörlere bağlı olarak farklılaşıyor. Dolayısıyla, örneğin yukarıdaki gibi 15 $’dan aldığımız bir opsiyonu, vade süresince de kârla satabileceğimiz gibi, zararımızı durdurup belirli bir noktada sonlandırabiliriz de. Örneğimizi vade sonu perspektifinden ele almamızın sebebi, opsiyon sözleşme içeriklerinin işleyiş mantığını daha açık bir şekilde gösterebilmek amacından kaynaklanıyor.

Şimdi gelelim yukarıdaki örnek opsiyon işleminde neden 15 $ prim ödediğimiz sorusuna. Soruyu daha farklı formüle edersek de “Opsiyon fiyatı nelere göre belirleniyor?” diye ortaya koyabiliriz. Önce neler olduğunu madde madde sıralayalım:

• Dayanak varlık fiyatı
• Vadeye kalan süre
• Örtük Oynaklık
• Faiz Beklentisi
• Temettü Beklentisi

Bu parametrelerin her biri, opsiyon priminin ne kadar olacağı üzerinde, faklı derecelerde etkili. Temettü beklentisi ise, sadece hisse ve hisse endeks opsiyonlarına ait bir parametre. Ancak diğer parametreler, bütün dayanak varlık türlerine ait opsiyon fiyatlarını etkiliyor. Ancak burada anahtar kaide şu ki, tüm parametreler aynı ölçüde etkili değil.  

Buradan yola çıkarak 15 $’lık primin, aslında yukarıdaki tüm koşulların bir araya gelmesine bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Dolayısıyla örneğimizdeki opsiyonun, söz gelimi dayanak varlık fiyatı 150 $ değil de, 140 $ veya 160 $ olsaydı, her iki durumda da farklı opsiyon fiyatlaması (opsiyon primi) ile karşılaşacaktık ve bu sebeple opsiyonu alırken veya satarken, aldığımız ve ödediğimiz opsiyon primi de farklı olacaktı. Elbette diğer faktörlerdeki değişimler de opsiyon primini, kendi etki ölçüsünde farklılaştıracaktı.

Şimdi buradan kolayca şu sonucu da çıkarabiliriz: Örneğin dayanak varlık fiyatı, ben opsiyonu aldıktan sonra değişirse, bu bana vade süresince kâr veya zarar olarak yansıyacaktır.  Dolayısıyla opsiyonu vade süresinde aldığım fiyattan daha pahalıya satarsam (veya sattığım fiyattan daha düşük fiyatla alım yapmak suretiyle kapatırsam) vade tarihi içerisinde de kâr elde edebilmem mümkün.

Opsiyon Parametreleri: Namıdiğer Greeks’ler

Opsiyon fiyatına etki eden faktörlerden söz ederken, sıraladığımız her bir faktörün, opsiyon primini farklı derecelerde etkileyeceğinden bahsettik. Her bir faktörün etkisi ne kadar olacaktır diye sorduğumuzda ise, bunun cevabını opsiyon parametrelerine bakarak buluyoruz. Opsiyon parametrelerinin her biri, bir Yunan harfiyle isimlendirilmiş. Bu yüzden onlara “Greeks” de diyoruz. Farklı opsiyon parametreleri ve anlamları ise kısaca şu şekilde:

• Delta: Opsiyon fiyatı ile dayanak varlık fiyatı arasındaki ilişkiyi gösteriyor. Alım opsiyonlarında 0 ile 1 arasında; satım opsiyonlarında ise -1 ile 0 arasında bir değer alıyor. Örneğin 0,5’lik bir delta, dayanak varlık fiyatı ±10 $ hareket ettiğinde, opsiyon fiyatının da aynı yönde yaklaşık ±5 $ artıp azalacağını gösteriyor.
• Gamma: Delta, dayanak varlık fiyatındaki değişimle birlikte değişiyor. Ne kadar değişim olacağını da Gamma’ya bakarak öngörüyoruz.
• Vega: Örtük (zımni) oynaklık, yani dayanak varlığın tahmin edilen oynaklığındaki değişimin, opsiyon fiyatına etkisinin ölçüsü.
• Teta: Vadeye kalan sürenin, opsiyon fiyatı üzerindeki etkisini teta parametresiyle ölçüyoruz. Teta’ya bakarak vadeye kalan gün sayısı 1 azaldığında, diğer parametreler sabitken, opsiyon priminin ne kadar azalacağını tahmin edebiliyoruz.
• Rho: Opsiyon fiyatlamasının faiz beklentisine hassasiyetine ait bir gösterge.

Opsiyonların makul değerini bulmak için kullanılan bir opsiyon fiyatlama modeli var: Black-Scholes…

Yukarıdaki tüm parametrelerin kökeni aslında Black-Scholes modelinde bulabiliriz. Örneğin delta, Black-Scholes modelinde bir parametredir ve dayanak varlık fiyatındaki bir birimlik değişikliğin opsiyonun makul (fair) değerinde ne kadarlık bir değişim meydana getireceğini gösterir. Yani, delta aslında dayanak varlık fiyatına göre opsiyon fiyatının duyarlılığını ifade eder.

Opsiyon Stratejileri: Opsiyonlarla Neler Yapılabilir?

En başta satranç tahtası benzetmesi ile başlamıştık. Sahiden de opsiyonlar konusunda biraz ilerlediğinizde aynı anda birden çok opsiyonda eşzamanlı alacağınız pozisyonlarla, piyasa beklentinize bağlı olarak şekillendirebileceğiniz onlarca farklı opsiyon stratejisi oluşturabilirsiniz. Düşününüz ki, piyasalar yükselip düşebilir veya oynak bir piyasa olabileceği gibi, yatay seyreden bir fiyatlama da olabilir. Opsiyon piyasasında ise her bir beklenti için, farklı bir opsiyon stratejisi, daha doğrusu opsiyon stratejileri tasarlamak mümkündür.

Örnek olarak verdiğimiz Google opsiyon işlemini düşünelim. Oradaki opsiyon işlemimizde yükseliş beklentisine yönelik olarak uygulanabilecek bir alım opsiyonu satın alımı yapmıştık. Ancak bunu farklı kullanım fiyatlı opsiyonlarla da yapabiliriz. Farklı kullanım fiyatları, opsiyonun delta ve buna bağlı olarak kaldıraç oranı olmak üzere parametrelerinin değişmesi anlamına gelir. Benzer şekilde, farklı vadeli opsiyonları da seçebiliriz; ki bu durumda da, en çok teta ve gamma değeri değişir. Sözün özü, aslında tüm opsiyon parametreleri birbiriyle ilişkilidir.

Öte taraftan, yükseliş beklerken alım opsiyonu alabileceğimiz gibi, satım opsiyonu da satabiliriz ve bu durumda yine piyasa yükselişi bize kazandıran bir gelişme olacaktır. Fakat parametreler farklılaşacağından daha farklı bir fiyatlama dinamiği olacak. Örneğin örtük oynaklık parametresi vega, alımda pozitif iken, satımda negatife dönüşecek. Benzer şekilde opsiyon long’larken teta negatif iken; opsiyon short’ladığımızda teta, pozisyonumuzu pozitif etkilemeye başlayacak.

Şimdi bir de yapabileceğimiz kombine işlemleri düşünelim. Aynı anda iki alım ve satım opsiyonu alımı ve satımı; farklı kullanım fiyatlı alım satım opsiyonlarını aynı anda alıp-satma, vadeler arası yayılma, korunmaya (hedging) yönelik farklı taktikler ve sentetik pozisyonlar…

Eğer opsiyon piyasalarıyla yeni tanıştıysanız, bu son anlatılanlar biraz aklınızı karıştırmış olabilir. Ancak bunların hepsini uygulamak zorunda elbette değilsiniz; ancak yine de opsiyonlarla yapabileceklerinizin sınırının düşündüğünüzden çok daha geniş olduğunu bilmelisiniz.

Opsiyon Yatırımı Yapmaya Nasıl Başlarım?

GCM Yatırım avantajları ile opsiyon sözleşmelerinde işlem yapabilmek için bizimle iletişime geçerek uzmanlarımızdan yardım alabilirsiniz. Eğer GCM Opsiyonlarında nasıl işlem yapabileceğinizi görmek istiyorsanız da, hiç beklemeden kendinize ücretsiz bir GCM Opsiyon Deneme hesabı oluşturabilir ve 100.000 $ sanal parayla hiç risk almadan opsiyon piyasalarını keşfetmeye başlayabilirsiniz.

İkili Opsiyon: Yalnızca Uzak Durun! 

Bildiğiniz gibi VİOP’ta (Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası) çeşitli opsiyonlar işlem görüyor. (Bu arada VİOP’un açılımı yukarıda gibi, vadeli işlem ve opsiyon borsası kullanımı yanlış. Hele ki vadeli opsiyon borsası tabiri yanlış ötesi yanlış; zira opsiyonların vadesiz bir türü zaten yok.)
Diğer taraftan GCM Yatırım olarak biz de yatırımcılarımıza, özellikle uluslararası piyasalarda işlem gören dayanak varlıklar üzerine yazılmış birçok opsiyon çeşidi sunarak, yetkili bir aracı kurum üzerinden güvenilir bir şekilde ve zengin bir yelpazede opsiyon işlemleri yapabilmek imkânı sunmaktayız.  

Fakat opsiyon denildiğinde akla gelen bir konu daha var: İkili opsiyon yatırımı (!)

Önce şunu belirtelim ki, ikili opsiyonların (binary option) “yatırım” kavramıyla yan yana getirilmesi baştan hatalı bir kullanım. Zira ikili opsiyon denilen enstrümanlarda yapılanın, yatırımdan ziyade, bir yönüyle bahis oynamakla ilişkilendirilebileceği çok açık. Bu yüzden işleyişinin detaylandırılması bile çok uygun olmayacaktır.

Fakat sadece şu hatırlatmayı yapmak isterim: SPK’nin (Sermaye Piyasası Kurulu) 19.02.2015 tarih ve 4/174 sayılı Kararı ile ikili opsiyonlara dair uyarı mahiyetinde bir duyuru yapıldı ve ikili opsiyon olarak tanıtılan araçların yasal çerçevede bir türev araç olmadığı vurgulandı. Anlamı ise şu, ülkemizde ikili opsiyon işlemlerinin herhangi bir yasal bir dayanağı bulunmuyor. Bu yüzden ikili opsiyonlarla ilgili bilmeniz gereken tek şey, onlardan uzak durulması gerektiği…